Batı Anadolu’da Hellenistik Dönem Kutsal Alan Planlaması

Sanctuary Planning in Hellenistic Western Anatolia

Faris DEMİR

Öz: Batı Anadolu Hellenistik Dönem’de Hellen dünyasının en üretici bölgesidir. Kutsal alanlardaki yapıları bi­linçli olarak temenosun herhangi bir yerine konumlandırma ya da yönlendirme yoluyla perspektif görünüm kazandırma gayreti içerisinde oldukları belirgindir. Antikçağda Batı Anadolu kent planlama, kutsal alan plan­lama ve mimari planlama yönünden Güney İtalya, Sicilya ve Hellas’tan daha zengin ve gelişmiştir. Helle­nistik mimari özelliklerini MÖ II. yüzyılda göstermeye başlamıştır. Kutsal alan planlamasında seçilen yerin özel­liğine ve uygunluğuna göre değişik planlama teknikleri kullanılmıştır. Hellenistik planlamanın başarısı yal­nızca ızgara planının eğimli arazide başarılı biçimde uygulanmasında olmayıp kentin öğeleri arasındaki ilişkiler ile anıtsal­laş­tı­rıl­masında yatmaktadır. Hellenistik Dönem’de kutsal alanların ve kamu yapılarının eğimli arazi­nin bir dizi teras üzerinde yükselmesi ve birbirleriyle bağlantılı oldukları izlenimini vermesi ile görsel olarak ho­şa gidecek bir kentsel peyzaj oluşturma eğilimi ön plana çıkmaktadır. Batı Anadolu’da Geç Klasik Dö­nem’de skenogra­phia kullanılmaya başlanmıştır. Hellenistik mimaride katı eksen ve simetri kuralları uygulan­masına karşın planlamada esnek yapıda eksen ve simetri kuralları ile skenographia kullanıldığı izlenmektedir. Hellenistik Dönem planlama ve mimarisinin etkileri Roma Erken İmparatorluk Dönemi’nde de devam etmiş­tir.

Anahtar Sözcükler: Batı Anadolu · Hellenistik · Kutsal Alan · Mimari Planlama · Skenographia

Abstract: Western Anatolia was the most architecturally prolific territory of the Hellenic world in the Hellen­istic period. It is noteworthy that the structures forming part of the sacred space were deliberately situated in the interior area of the temenos or they were constructed with the intent to provide a specific perspective through their temenos-angled façades. The Western Anatolia city planning in antiquity is both more prolific and advanced in both architectural terms and in the planning of sacred space than was the case in Southern Italy, Sicily and Hellas. This Hellenistic architecture began to show its characteristics in the II^nd century B.C. Various techniques of design were employed dependent upon the characteristic of the chosen space. The success of Hellenistic design does not merely consist in the successful employment of a grid design on a sloping space. Rather it is in the majestic harmony of the all the elements of the city. The prominent feature of Hellenistic city planning is the intention to create a visually appreciated landscape architecture whereby sacred spaces and public structures seem to climb over an inclined space upon a series of terraces with in­tegrity and connectivity. In western Anatolia in the late classical period skenographia were used. Notwith­standing the fact that Hellenistic architecture is strict in terms of axis and symmetrical rules, flexible axis and design rules and skenographia were also employed in design. The influence of Hellenistic period design and architecture was maintained in the period of the early Roman Empire.

Keywords: West Anatolia · Hellenistic · Sacred Space · Architectural Planning · Skenographia