Letoon Kutsal Alanı’ndan Ele Geçen Scaraboid Işığında İnanç, Kült ve Ticaret

Letoon Kutsal Alanı’ndan Ele Geçen Scaraboid Işığında İnanç, Kült ve Ticaret

Faith, Cult and Trade in the Light of the Scaraboid Found from the Letoon Sanctuary

Banu ÖZDİLEK
 https://orcid.org/0000-0001-5803-5386

PHASELIS VII (2021) 89-109
DOI: 10.5281/zenodo.4896419
Received Date: 04.03.2021 | Acceptance Date: 05.05.2021
Online Publication Date: 03.06.2021

Öz:Kaya basamaklı açık hava sunu alanı olarak önerdiğim bu yapı, işlevini daha önce yakın çevresinden ele geçen ve Lykia’nın en erken kült heykeli olarak nitelenen bulgu ile tümler. Öyle ki kaya basamaklarının bulunduğu alandan kültle bağlantılı adak objeleri de ele geçmiş, bu bulguları söz konusu alanının Lykia’nın erken ana tanrıçası Eni Mahanahi, Leto ve Artemis ile özdeşleşen ana tanrıça kültüyle bağlamı açısından tetkik ederek döşemin Arkaik Dönem’i temsil eden bir zaman noktasına kadar takip edilebileceğini önermiştim. Bu makalemde ise daha önceki zaman önerimle birlikte ve onun ötesinde Lykia kültürü ve bölgenin uluslararası ilişkileri konusunda önemli bir açılım potansiyeli sağlayabilecek, Letoon kaya basamaklı sunu alanın kazısından zemin buluntusu olarak ele geçen bir Mısır scaraboidi değerlendirilmiştir. Hem amulet hem de mühür işlevindeki bu scaraboidin üretiminin Mısır’daki Hellen -ticaret üssü- emporiumu Naukratis’in scarabae atölyesine ait olduğunu düşünülmektedir. Bu tür buluntuların ele geçtiği alanlar ile Letoon Kutsal Alanı karşılaştırılmış ve scarabaelerin dinsel anlamları yorumlanmıştır. Son olarak Lykia’daki Mısır etkisi, kültler ve ticari ilişkiler bağlamında değerlendirilmiştir.

Anahtar sözcükler: İnsan Yüzlü Scarabae, Mısır Naukratis, Ana Tanrıça Leto, Artemis-Apollon, Letoon Lykia

Top

Abstract: The open-air area with rock steps, complements its function with the earliest cult statue of Lycia. From the area where the rock steps were found, votive objects related to the cult were also uncovered, examining these findings in terms of the context of the area with the mother goddess cult of Eni Mahanahi, the early mother goddess of Lycia, Leto and Artemis, I suggested that you can be followed up. In this article, along with my previous suggestion and beyond that, an Egyptian scaraboid, which could provide an important opening potential in the Lycian culture and international relations of the region, was evaluated as a ground find from the excavation of the Letoon rock stepped presentation area. It is thought that the production of this scaraboid, both amulet and seal function, belongs to the scarabae workshop of the Greek-trade base-emporium Naukratis in Egypt. The areas where such finds were found were compared with the Letoon sanctuary and the religious meanings of the scarabae were interpreted. Finally, the Egyptian influence in Lycia was evaluated in the context of cults and commercial relations.

Keywords: Human Headed Scaraboid, Egypt Naucratis, Mother Goddess Leto, Artemis-Apollon, Letoon Lykia

Altunay E. 2020, Mezopotamya ve Mısır Paganizmi. İstanbul.
Andrews C. 1994, Amulets of Anceint Egypt. London.
Atik-Korkmaz, S. “Ana Tanrıçanın Kutsal Alanı: Letoon”. Eds. H. İşkan & E. Dündar, Lukka’dan Likya’ya Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi. İstanbul, 186-205.
Boardman J. 1968. Archaic Greek Gems Schools and Artist in the Sixht and Early Fifth Centuries BC. London.
Boardman J. 2003. Siyah Figürlü Atina Vazoları. Çev. G. Ergin, İstanbul.
Boardman J. 2016. Erken Yunan Vazo Ressamlığı. Çev. S. Eraltan, İstanbul.
Boardman J. 2017. Kırmızı Figürlü Atina Vazoları. Çev. N. Öz. İstanbul.
Budge E. A. W. 1904. The Gods of the Egyptians or Studies in Egyptian Mythology, Vol. 1. London.
Bulba M. 2019, “Kaunos Demeter Kutsal Alanı: Mimarisi ve İdentifikasyonu”. TÜBA-AR 24, 209-236.
Brandl B. 2009, “Scarabs, Seals, Sealings and Seal Impressions”. Eds. N. Panitz-Cohen & A. Mazar, Excavations at Tel Beth-Shean 1989-1996, Vol. III. Jerusalem, 636-684.
Brandl B. 2012, “Nine Scarabs, a Scaraboid, a Cylinder Seal and a Bifacial Rectangular Plaque from El-Ahwat”. Ed. A. Zertal, El-Ahwat, A Fortified Site From the Early Iron Age Near Nahal Iron-Israel Excavations 1993-2000. Leiden-Boston, 233-468.
Broodbank C. 2016, Orta Deniz’in Yapımı. Çev. E. Kılıç, İstanbul.
Dusinberre E. R. M. 2005, Gordion Seals and Sealings Individuals and Society. Philadelphia.
Dündar E. 2019, “An Early Witness of the Urban Settlement: Tepecik”. Ed. H. İşkan, Patara. İstanbul, 138-155.
Erhat A. 1999, Mitoloji Sözlüğü. İstanbul.
Faulmann C. 2020, Yazı Kitabı. Çev. I. Arda, İstanbul.
Fischer H. G. 1998, Ancient Egyptian Calligraphy A Beginner’s Guide to Writing Hieroglyphs. New York.
Freemann C. 1996, Mısır, Yunan ve Roma Antik Akdeniz Uygarlıkları. Çev. S. K. Angı, Ankara.
Gardner E. A. 1888, Naukratis. Part II (Sixth Memoir of the Egypt Exploration Fund). London.
Gorton A. F. 1996, Egyptian and Egyptianizing scarabs: a typology of steatite, faience and paste scarabs from Punic and other Mediterranean sites. Oxford.
Graves R. 2012, Yunan Mitler Tanrılar, Kahramanlar, Söylenceler. Çev. U. Akpur, İstanbul.
Griffiths P. J. 1970 “The Friedlaender Hydria”. HarvStClPhi 74, 48–49.
Güney A. 2014, Anadolu’da Başlangıcından M.Ö. 1. Binin Sonuna Kadar Hayvan Biçimli Damga Mühürler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi S.B.E. Arkeoloji Bölümü. Ankara.
Hart G. 2005, The Routledge Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses. New York.
Howatson M.C. 2015, Oxford Antikçağ Sözlüğü. Çev. F. Ersöz, İstanbul.
Işık F. 2012a, “Letoon “eni-mahanahi”nin İnsansı Yarım Yontusu”. Uygarlık Anadolu’da Doğdu, İstanbul, 213-220.
Işık F. 2012b, “Hellen Mucizesi Var mıydı?”. Uygarlık Anadolu’da Doğdu. İstanbul, 175-192.
Jackson S. 1987, “Apollonius Argonautica: Euphemus a Clod and a Tripod”. IllinClSt, The American School of Classical Studies at Athens, 12 (1), 23–30.
Kenna V. G. E. 1968, “The Seal use of Cyrus in the Bronze Age, III”. BCH Vol. 92, 1, 142-156.
Koch I. 2017, “Egyptian Scarabs in Southwest Canaan in the Late Bronze and Iron I: Observations from a Local Perspective”. Ash-Sharq Vol. 1 No: 2, 294-321.
Lansing A. 1940, Ancient Egyptian Jewelry – A Picture Book. The Metropolitan Museum of Art. New York.
Lattimore S. 1976, The Marine Thiasos in Greek Sculpture. Institute of Archaeology, University of California, Los Angeles.
Le Glay M. 1986, “Archéologie et Cultes de Fertilité Dans la Region Romaine (des origines a la fin de la République)”. Ed. A. Bonanno, Archeology and Ferility Cult in the Ancient Mediterranean: Papers Presented at the First International Conference on Archaelogy of the Ancient Mediterranean, University of Malta, 2-5 September 1985. Malta, 273-292.
Liszka K. 2015, “Scarab Amulets in the Egyptian Collection of the Princeton University Art Museum”. Record of the Art Museum Princeton University, Vol. 74, 4-19.
Masson A. 2018, Scarabs, scaraboids and amulets, Naukratis: Greeks in Egypt. London.
Meyer J. W. 2008, Ein Beitrag zur Ikonographie altorientalischer Siegelbilder: Die eisen zeitlichen Stempel siegel aus dem Amuq-Gehiet (Orbis Biblicus et Orientalis 28). Fribourg.
Mommsen H. 2014, “Reflections on Triton”. Eds. A. Avramidou & D. Demetriou, Approaching the Ancient Artifact: Representation, Narrative, and Function. Berlin.
Moscati S. 2004, Fenikeliler. Çev. S. Gül, İstanbul.
Möller A. 2005, “Naukratis as port of trade revisted”. Topoi Vol. 12-13/1, 183-192.
Nunn A. 1999, Stamp Seals from the Collections of the Aleppo Museum, Syrain Republic (BAR IntSer. 804). Oxford.
O’Neill J. P. & M. D. Greenberg 1987, Egypt and the Near East. The Metropolitan Museum of Art. New York.
Özdilek B. & Atik-Korkmaz S. “Letoon Teras Duvarları ve Geç Antik Dönem Mekânları 2015-2017 Yılları Kazı Buluntuları”. Cedrus VI, 395-433.
Özdilek B. 2019a, “Letoon Teras Duvarı Kazısından Ele Geçen Hellenistik Seramikler”. Cedrus VII, 267-298.
Özdilek B. 2019b, “Letoon Teras Duvarı Kazılarından Ele Geçen Doğu Sigillataları ile Lykia Bölgesi Kırmızı Astarlı Seramikler”. Arkhaia Anatolika 2, 52-83.
Özdilek B. 2019c, “Letoon Teras Kazılarından Ele Geçen Amphoralar Işığında Akdeniz Ticareti”. Ed. O. Dumankaya, Çağlar Boyunca Üretim ve Ticaret. Ankara, 349-377.
Özdilek B. 2019d, “Letoon Taş Ocakları”. Eds. E. Akyürek & F. Onur & M. E. Yıldız, Eski Çağ yazıları 13, Akron. Ankara, 229-280.
Özdilek B. 2020, “Letoon Kutsal Kaya Basamaklı Sunu Alanı Işığında Letoon’daki Tanrı ve Kültler”. Cedrus VIII, 451-487.
Özkan S. 2007, “Ülkemizde Bulunmuş Eski Mısır Eserlerine Göre Anadolu-Mısır İlişkileri”. Tarih İncelemeleri Dergisi Vol. XXII, Sayı 1 Temmuz, 77-116.
Packard P. M. 1980, “A Monochrome Mosaic at Isthmia”. Hesperia 49 (4), 326-346.
Padgett J. M. 1988, The painted past: 28 Attic vases, 6th and 5th centuries B.C., from the Museum of Fine Arts, Boston. Utah.
Petrie W.M.F. 1886, Naukratis. Part I, 1884–5 (Third Memoir of the Egypt Exploration Fund). London.
Pinch G. 2020, Mısır Mitolojisi, Eski Mısır Tanrıları, Tanrıçaları ve Mitleri. Çev. E. Duru, İstanbul.
Remler P. 2006, Egyptian Mytology A to Z, Fats on File Edition. Chelsea.
Ryneveld M. M. V. 1992, The Presence and Significance of Khepri in Egyptian Religion and Art. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, University of Pretoria. South Africa.
Sarlo D. 2014, Winged Scarab Inmagery in Judhi Yahweh as Khepri. Toronto.
Sarr 2001 2001, Highlights of the Gayer-Anderson Scarab Collection in the Portland Art Museum. Oregon.
Schlich B., Nolte V & Hülsnoff v. D. 1990, Skarabaen, Amulette und Schmuch. Melsungen.
Shaw I. & Nicholson P. 1995, Dictionary of Ancient Egypt, The British Museum. Cario.
Teeter E. 2003, Scarabs, scaraboids, seals, and seal impressions from Medinet Habu, with post–Pharaonic seals and seal Impressions by T.G. Wilfong-. (Oriental Institute 118). Chicago.
Tekin, O. Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş. İstanbul.
Teissier B. 1989, Egyptian Iconography on Syrian- Palestinian Cylinder Seals of the Middle Age. Switzerland. https://ordaf.org/afrikalilar-zenci-degil-midir-zenci-ile-negro-ayni-midir (erişim tarihi: 2 Mart 2021).
Çevrimiçi Kaynak
Fig. 9a. https://www.ancientpages.com20200514khephri-egyptian-progenitor-god-spirit-of-liferesurrection-
and-the-rising-sun(erişim tarihi: 22.02.2021)
Fig. 9b. https://dtools.orgidbeetlesdiabroticaglossary.php. (erişim tarihi: 22.02.2021).
Fig. 9c. https://scuriosmos.com10-things-you-didnt-know-about-ra-the-egyptian-god-of-the-sky. (erişim
tarihi: 22.02.2021).
Fig. 12. https://www.albanyinstitute.orgdetailsitemsseal-in-scaraboid-form.html (erişim tarihi:
22.02.2021).
Fig. 13. https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/green-glazed-steatite-scarab-with-humanface-
found-at-the-news-photo/152200199#/green-glazed-steatite-scarab-with-human-face-found-atthe-
nubian-town-picture-id152200199 (erişim tarihi: 22.02.2021).
Fig. 14. https://tr.pinterest.com/pin/470204017338233167/tayma-head. (erişim tarihi: 22. 02.2021).

Özdilek B. 2021, “Letoon Kutsal Alanı’ndan Ele Geçen Scaraboid Işığında İnanç, Kült ve Ticaret”. Phaselis VII, 89-109. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.4896419

http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.4896419

Banu ÖZDİLEK

Doç. Dr., Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Hatay. ozdilek.banu@gmail.com |  https://orcid.org/0000-0001-5803-5386