Ksanthos Tiyatro Caveası: Erken İmparotorluk Dönemi’nin Rekonstrüksiyonu
Aytaç DÖNMEZ
https://orcid.org/0000-0002-5326-8129
PHASELIS VII (2022) 53-72
DOI: 10.5281/zenodo.6454261
Geliş Tarihi: 04.03.2022 | Kabul Tarihi: 08.04.2022
Elektronik Yayın Tarihi: 12.04.2022
Abstract: Xanthus Theater is located on the west side of the city centre. Located between the Western Agora and the Lycian Acropolis, the building draws attention especially with its topographic and physical characteristics of the area. The theater, the first phase of which is dated to the IInd century BC, was badly damaged after the great earthquake in the IInd century A.D., and was almost rebuilt with major architectural changes and additions made during the Antonine and Severan periods. However, the capacity of the cavea decreased from 4628 to 2826 people, with the architectural changes implemented in the ima cavea, firstly the conversion of the theater into an arena in the second half of the IIIrd century A.D., and then the use of the seats removed from the summa cavea for the construction of the castron wall in the VIth century A.D. In addition to these changes, the vomitorium and the cavea support vaults in the east were demolished at a later period, which we do not know yet, and the cavea took its present form. In this study, the architectural structure of the Early Imperial Period cavea, about which we have limited information, has been tried to be reconstructed on the basis of detailed descriptions and evaluations.
Keywords: Theatre, Cavea, Xanthus, Arena, Roman Period
Öz: Ksanthos Tiyatrosu kent merkezinin batı yakasında yer almaktadır. Batı Agora ile Lykia Akropolisi arasında konumlanan yapı özellikle bulunduğu alanın topoğrafik ve fiziki özellikleri ile oldukça dikkat çekmektedir. İlk evresi MÖ II. yüzyıla tarihlendirilen tiyatro, MS II. yüzyıldaki büyük deprem sonrası oldukça hasar görmüş, bunun üzerine Antoninuslar ve Severuslar dönemlerinde gerçekleştirilen büyük mimari değişiklikler ve eklemelerle neredeyse yeniden inşa edilmiştir. Ancak, öncelikle MS III. yüzyılın II. yarısında tiyatronun arenaya dönüştürülmesi için ima cavea’da uygulanan mimari değişiklikler, sonrasında ise MS VI. yüzyılda kastron duvarının inşası için summa caveadan sökülen oturma sıraları ile birlikte cavea’nın kapasitesi 4628 kişiden 2826 kişiye düşmüştür. Bu değişikliklerin yanı sıra henüz bilmediğimiz daha geç bir dönemde doğu yöndeki vomitorium ile cavea destek tonozları yıkılmış ve cavea günümüzdeki son halini almıştır. Bu çalışmada, bugüne kadar hakkında sınırlı bilgiye sahip olduğumuz Erken İmparatorluk Dönemi cavea’sının mimari yapısı, ayrıntılı tanımlamalar ve değerlendirmeler temelinde yeniden oluşturulmaya çalışılmıştır.
Anahtar sözcükler: Tiyatro, Cavea, Ksanthos, Arena, Roma Dönemi
Akat S. 2001, Lydia Bölgesinde Bulunan Gladyatör Anıtları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi. İzmir.
Akurgal E. 1942, Griechische Reliefs des 6. Jahrhunderts aus Lykien. Berlin.
Alanyalı H. 2017, “Prof. Dr. Hüseyin Alanyalı ile Gladyatörler Üzerine”. Ed. A. Yurtsever, Eğlence ve Yaşam Arasında Bir Dünya: Gladyatörler (Arkhe I), 5-16.
Alanyalı H. 2012. Der Kentauromachie – und der Gigantomachiefries im Theater von Perge. Viyana.
Ataç İ. 1999 “Das Antike Theater von Ephesos. Grundlagen des Projektes Raum forshung und Restaurierung”. Eds. H. Friesinger & F. Krinzinger, 100 Jahre Österreichische Forschungen in Ephesos-Akten Des Symposions. Wien, 1995. Wien, 429-434.
Badie A., Lemaitre S. & Moretti J. C. 2004, “Le théâtre du Letoon de Xanthos. Etat de Recherches”. Anat. Ant. 12, 145-186.
Berger E. 1970, Das Basler Arztrelief. Basel.
Bieber M. 1961, The History of the Greek and Roman Theater. Princeton.
Bingöl O. 2005, Magnesia ad Meandrum on the Meander: Theatron, Magnesia Ad Maendrum Monografileri I. İstanbul.
Cavalier L. 2005, Architecture Romanie d’Asie Mineure. Les Monuments de Xanthos et Leur Ornementation (Scripta Antiqua 13). Paris.
Cavalier L. & Courtils J. 2012, “Permanence d’un culte héroique dans la nécropole intra muros de Xanthos”. Ed. K. Konuk, Stephanèphoros. De l’économie antique à l’asie mineure, Hommages a Raymond Descat memories. Bordeaux, 247-261.
Cavalier L. & Courtils J. & Mora P. 2015, “Restitution d’un théâtre antique : l’exemple de Xanthos”. Tiré-à-part des Actes du colloque Virtual Retrospect 2013 Pessac. 27-29 Novembre. France, 121-127.
Çevik N. & Bulut S. 2010. “İkinci Kazı Sezonunda Myra ve Limanı Andriake”. Ed. N. Çevik, Arkeolojisinden Doğasına Myra / Demre ve Çevresi. Antalya, 25-118.
Coleman K. 1993, “Launching into History: Aquatic Displays in the Early Empire”. JRS 83, 48-74.
Courtils J. & Laroche D. 2002, “Xanthos et le Létôon. Rapport sur la campagne de 2001”. Anatolia Antiqua 10, 306.
Courtils J. 2003, “Xanthos en Lycie : nouvelles données sur la romanisation d’une ancienne cité indigène”. Revue des Études Grecques, tome 116, 1-16.
Courtils J. 2003, Ksanthos ve Letoon Rehberi. İstanbul.
Courtils J. 2010, “Xanthos 2009: Le théatre”. Anat. Ant. 18, 297.
Demargne P. 1951, “Les fouilles de Xanthos en Lycie (campagne 1950)”. CRAI 95/I, 63-70.
Demargne P. 1952, “Les fouilles de Xanthos en Lycie (campagne de 1951)”. CRAI 96/I, 163-169.
Demargne P. 1954, “Les fouilles de Xanthos en Lycie (campagne de 1953)”. CRAI 98/I, 113-114.
Demargne P. 1955, “Les fouilles de Xanthos en Lycie (campagne de 1954)”. CRAI 99/I, 106-107.
Demargne P. 1957, “Fouilles de Xanthos Rapport sur les Resultats de la Campagne de L’Année 1956”. TAD VII/I, 9-10.
Demargne P. 1958, Fouilles de Xanthos, I, Les piliers funéraires. Paris.
Demargne P. 1974, Fouilles de Xanthos, V, Tombes-maisons, tombes rupestres et sarcophages. Paris.
Dinstl A. & Knoblauch P. 1999, “Limyra Tiyatrosu – Kültürel Yaşamın Merkezi”. Ed. J. Borchhardt, Limyra – Zemuri Taşları. Çev. G. Yüner, İstanbul, 100-104.
Dönmez A. 2018a, “Ksanthos Batı Agorası I: Roma İmparatorluk Dönemi (MS 1-4. yüzyıl)”. Eds. T. Kahya et al., International Young Scholars Conference II: Mediterranean Anatolia. Antalya, 04-07 Kasım 2015. Antalya, 219-248.
Dönmez A. 2018b, “Xanthos West Agora II: Alteration and Transformationin the Byzantine Period”. Adalya 21, 277-314.
Dönmez A. 2019, “Ksanthos Tiyatrosu’nun Arenaya Dönüşümü”. İzmir Demokrasi Üniversitesi II. Uluslararası Sosyal Bilimlerde Kritik Tartışmalar Kongresi. İzmir, 03-05 Ekim. İzmir, 1282-1308.
Dönmez A. 2020, “Tiyatro”. in: Varkıvanç B. 2020,“2019 Yılı Ksanthos Çalışmaları”. Anmed 18, 65-66.
Dönmez A. 2022, “Ksanthos Tiyatrosu”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
Dönmez A. & Erdoğan H. M. 2018, “Tiyatro”. In: Varkıvanç, B. “2017 Yılı Ksanthos Çalışmaları”. Anmed 16, 69-74.
Dönmez A. & Erdoğan H. M. 2019, “Tiyatro”. In: Varkıvanç, B. “2018 Yılı Ksanthos Çalışmaları”. Anmed 17, 246-254.
Dörpfeld W. & Reisch E. 1896, Das griechische Theater. Beiträge zur Geschichte des Dionysos-Theaters in Athen und anderer griechischer Theater. Basel.
Farrington A. 1995, The Roman Baths of Lycia: an Architectural Study. London.
Ferrero D. B. 1966, Teatri Classici in Asia MinoreI. Roma.
Ferrero D. B. 1970, Teatri Classici in Asia Minore III. Roma.
Ferrero D. B. 1974, Teatri Classici in Asia Minore IV. Roma.
Ferrero D. B. 1990, Batı Anadolu’nun Eskiçağ Tiyatroları. Ankara.
Forni G. 1968, “L’intensita della populazione nella regione augustea del Sannio”. Rivista Abruzzo VII/I, 59 ff.
Fuchs W. 1969, Die Skulptur der Griechen. Münih.
Frezouls E. 1990, “L’exploration du Theatre de Xanthos”. Comptes rendus des sceances de l’Academie des inscripitİons et belles-lettres 134, 875-890.
Hofbauer M. 2002, “Zum Theater Von Ephesos”. ÖJH 71, 177- 187.
Hoffmann A. 2011, Das Asklepieion: Die Platzhallen und die zugehörigen Annexbauten in römischer Zeit ( Altertümer Von Pergamon XI/V). Berlin.
Isler H. P. 2006, “Antike Theaterbauten in Lykien I”. Eds. K. Dörtlük et al., II. Likya Sempozyumu Bildirileri I, 301-316.
Isler H. P. 2017, Antike Theater Bauten (ÖAV, Archäologische Forschungen Band 27). Wien.
Karademir H. 2016, Erken Klasik Dönem Ksanthos Kabartmaları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
Korkut T. 2015, Tlos: Akdağlar’ın Yamacında bir Lykia Kenti. İstanbul.
Korkut T. ve Özdemir B. 2019, “Mimari Detaylarıyla Tlos Antik Kenti Tiyatrosu”. Eds. V. Keleş et al., Cevat Başaran’a 60. Yaş Armağanı. Erzurum, 161-176.
Langlotz, E. 1927, Frühgriechische Bildhauerschulen. Münih.
Le Roy C. 1990, “Activites de la mission Archeolique Française de Xanthos Letoon en 1989”. KST 13/II, 305-308.
Le Roy C. 1993, “Activites de la mission Archeolique Française de Xanthos Letoon en 1991-1992”. KST 15/II, 76.
Liebich H. 2009, “Theater Ephesos – Aspekte der Adaption im Styhler, Gudrun. 2009: Zuschauerraum der römischen Zeit”. Ed. M. Bachmann, Bautechnik im Antiken und Vorantiken Kleinasien (BYZAS IX). İstanbul, 469-481.
Meijer F. 2008, Gladyatörler: Tarihin En Ölümcül Sporu. Çev. D. Günenç. İstanbul.
Moretti J. C. 1998, “Les theatres de Xanthos et du Letoon”. Dossiers d’Archeologie 239, 52-55.
Özdilek B. 2011, Rhodiapolis Tiyatrosu ve Lykia Tiyatroları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
Özdilek B. 2012, Lykia’da Yeni Gün Yüzüne Çıkartılan Rhodiapolis Tiyatrosu. Muğla.
Özdilek B. 2014, “Archaeometric Studies Conducted At The Rhodiapolis Theatre”. Cedrus II, 291-306.
Özdilek B. 2016, “Likya Tiyatroları’na Genel Bakış”. Cedrus IV, 139-185.
Özgan R. 1978, Untersuchungen zur Archaischen Plastik Ioniens. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Friedrich-Wilhelms-Universität. Germany.
Özüdoğru Ş. 2008, Arkaik Dönem lastik Eserleri Işığında Lykia İkonografisinde Yerli ve Yabancı Unsurlar. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
Piesker K. & Ganzert J. 2012, Das Theater von Patara. PATARA II.2. İstanbul.
Polat G. 1998, Anadolu Akhaemenid Dönemi Plastik Eserleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
Pryce F. N. 1928, Catalogue of the Sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquities of the British Museum I. London.
Robert L. 1940, Les Gladiateurs dans l’orient Grec. Amsterdam.
Sağnak, E. R. 2017, Anadolu Tiyatroları’nda Tonoz Kullanımı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. İstanbul.
Sear F. 2006, Roman Theatres: An Architectural Study. London.
Shahbazi, A. S. 1975, The Irano-Lycian Monuments: he Principal Antiquities of Xanthos and Its Region as Evidence for Iranian Aspects of Achmaemenid Lycia. London.
Spanu M. 2001, “Teatri ed Edifici da Spettacolo in Cilicia”. Varia Anatolica, 13, 445-477.
Tritsch F. J. 1942, “The Harpy Tomb at Xanthos”. JHS 62, 39-50.
Vandeput L. 1992, “The Theatre-Facade at Sagalassos”. AnSt 42, 99-117.
Varkıvanç B. 2012, “Ksanthos Antik Kenti 2011 Yılı Çalışmaları”. Anmed 10, 53-58.
Vitruvius 2005, Mimarlık Üzerine On Kitap. Çev. S. Güven, İstanbul.
Yılmaz Y. 2009, Anadolu Antik Tiyatroları. İstanbul.
Yurtsever A. 2012, Side’de Romanizasyon Sürecinde Gladyatörler ve Agonlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi. Eskişehir.
Yurtsever A. 2018, “Gladiator Themed Artefacts in the Side Museum”. SOSCHRÖAI 56, 67-68.
Zahle, J. 1975, Harpyie-Monumentet i Xanthos. Denmark.
Dönmez A. 2022, “The Xanthus Theatre Cavea: Reconstruction of Early Empire Period”. Phaselis VIII, 53-72. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.6454261
http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.6454261
Aytaç DÖNMEZ
Dr., Akdeniz Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Antalya. donmezaytac@gmail.com | https://orcid.org/0000-0002-5326-8129