Demre Müzesi’nden Bir Grup Bronz Kandil
Ünal DEMİRER
https://orcid.org/0000-0002-2988-0369
PHASELIS X (2024) 129-142
DOI: 10.5281/zenodo.14576561
Geliş Tarihi: 22.10.2024 | Kabul Tarihi: 30.10.2024
Elektronik Yayın Tarihi: 30.12.2024
Abstract: This study examines 12 copper alloy oil lamps in Demre Museum, which were identified as bronze due to the lack of chemical analysis. Three of the oil lamps (Cat. No. 1, Cat. No. 4 and Cat. No. 5) were found in mixed contexts during scientific archaeological excavations, while the other nine oil lamps entered the museum’s inventory through purchase or forced acquisition. Since there is no link between the lamps, the order of examination is based on the chronology provided by similar examples, which help to date the lamps. The oil lamps, which date from the IInd century BC to the Seljuk Period, were analyzed by considering the characteristic form features of the periods to which they belong; Cat. No. 6, Cat. No. 7, Cat. No. 8, Cat. No. 9 and Cat. No. 10 have been classified as “biconical-bodied lamps with crosses” due to their body structure and the crosses on the handle, in a group whose similar lamps were widely found between the Vth-VIIth centuries AD. In some cases, the other oil lamps analyzed are considered to be local designs that may have been inspired by terracotta contemporaries or predecessors.
Keywords: Demre Museum, Bronze Lamps, Ancient Lighting Tools, Lychnology
Öz: Bu çalışmada, Demre Müzesi’nde bulunan, kimyasal analizleri yapılmadığı için bronz olarak tanımlanan 12 adet bakır alaşım yağ kandili incelenmiştir. Kandillerden üçü (Kat. No. 1, Kat. No. 4 ve Kat. No. 5) bilimsel arkeolojik kazılardaki karışık kontekstlerde bulunmuş, diğer dokuz kandil satın alma veya zor alım yoluyla müze envanterine girmiştir. Kandiller arasında bir bağ bulunmadığından, inceleme sırası kandillerin tarihlenmelerinde yardımcı olan benzer örneklerin sağladığı kronolojiye göre belirlenmiştir. MÖ II. yüzyıldan Selçuklu Dönemi’ne dek geniş bir zaman dilimi içinde tarihlenen kandiller, ait oldukları dönemlerin karakteristik form özellikleri gözetilerek incelenmiş; Kat No. 6, Kat. No. 7, Kat. No. 8, Kat. No. 9 ve Kat. No. 10 gövde yapıları ve kulp üzerinde bulunan haçlar sayesinde, “bikonik gövdeli haçlı kandiller” olarak, MS V-VII. yüzyıllar arasında benzerleri yaygın olarak bulunan bir grupta sınıflanmışlardır. İncelenen diğer kandiller, bazı durumlarda pişmiş toprak çağdaş veya öncül örneklerden esinlenmiş olabilecek yerel tasarımlar olarak değerlendirilmişlerdir.
Anahtar sözcükler: Demre Müzesi, Bronz Kandiller, Antikçağ Aydınlatma Araçları, Liknoloji
Acara, M. 1990, Türkiye Müzelerindeki Bizans Maden Eserleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji–Sanat Tarihi Anabilim Dalı. Ankara.
Acara, M. & Olcay, B. Y. 1998, “Bizans Döneminde Aydınlatma Düzeni ve Demre Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Kullanılan Aydınlatma Gereçleri”. Adalya II, 249-266.
Akyüz, E. 2019, Erythrai Cennettepe Roma ve Erken Bizans Dönemi Kandilleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi. Sosyal Bilimler Entitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı. Muğla.
Allan, James W. 2012, Nishapur: Metalwork Of The Early Islamic Period. Metropolitan Museum of Art, New York.
Angelkou, E. & Cheimonopoulou, M. 2019, “Lighting Artifacts from the Episcopal Complex at Louloudies Pierias”. Glass, Wax and Metal: Lighting Technologies in Late Antique, Byzantine and Medieval Times, 75-80.
Atasoy, S. 2005a, “Haluk Perk Koleksiyonu’ndan Bronz Kandiller”. Ed. Ş. Dönmez, Tuliya I, İstanbul: Haluk Perk Müzesi, 193-230.
Atasoy, S. 2005b, Bronze Lamps in the Istanbul Archaeological Museum. Oxford: BAR Publishing.
Aydın-Tavukçu, Z. & Gülünay, E. 2018, “Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Demlik Formlu Kandil”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22 (Özel Sayı), 2731-2743.
Bailey D. M. 1975, A Catalogue of The Lamps in The British Museum I, Greek, Hellenistic, and Early Roman Pottery Lamps. London: British Museum Publications Ltd.
Bailey D. M. 1996, A Catalogue of The Lamps in The British Museum IV, Lamps of Metal and Stone, and Lampstands. London: British Museum Press.
Béjaoui, F. 2006, “Sur quelques objets en bronze nouvellement trouvés en Tunisie”. Antiquité tardive 13, 115-120.
Bruyako, I. 2014, “Бронзовая лампа эллинистического времени из Нижнего Поднестровья/Bronze lamp of Hellenistic period from the Lower Dniester region”. Works of Numismatics & Toreutics Department of Odessa Archaeological Museum II. Odessa: Scientific and Publishing Activities of The National Academy of Sciences of Ukraine, 185-193.
Bussière, J. & Lindros-Wohl, B. 2017, Ancient Lamps in the J. Paul Getty Museum. Los Angeles: Getty Publications.
Capellini, S. & Corti. C. 2020, FIAT Lux. Le lucerne del Museo “Gaetano Chierici” di Paletnologia di Reggio Emilia. Deputazione di Storia Patria. Fonti e Documenti 9. Reggio Emilia.
Chrzanovski, K. 2002, “Bullhead Lamps: An attempt at Typological and Chronological Classification”. Ed. D. Zhuravlev, Fire, Light and Light Equipment in the Graeco–Roman World, BAR 1019. London: BAR Publishing, 13-37.
Coşkun, D. 2007, Konya &Ereğli Müzesi’nde Bulunan Roma Dönemi Kandilleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Klasik Arkeoloji Bilim Dalı. Konya.
De Carolis, E. 1987, “Due lucerne di bronzo provenienti da Oplontis”. Rivista di Studi Pompeiani 1, 81-84.
De Ridder, A. 1915, Les Bronzes Antiques du Louvre. Tome Second, Les Instruments. Paris.
Demirel-Gökalp, Z. 2001, Türkiye Müzelerindeki Bizans Dönemi’ne Ait Maden Aydınlatma Araçları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
Demirel-Gökalp, Z. 2002a, “Some examples of Byzantine bronze lamps in Turkish museums”. Lychnological Acts, 1, 69-71.
Demirel-Gökalp, Z. 2002b, “Bizans Dönemine Ait Bronz Kandiller ve Bir Tipoloji Önerisi”. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1.3, 173-199.
Demirer, Ü. 2013, Kibyra Metal Buluntuları. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Akdeniz Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Ana Bilim Dalı. Antalya.
Demirer, Ü. 2024, “Phaselis’te Bulunan Hellenistik Bronz Kandiller”. Anadolu Anatolia 50, 225-236.
Dimakis, N. 2021, HALASARNA XI: The Lamps. Archaic to Roman Times. Athens.
Eber, J. 2023, “Göttlicher Schein. Lampen im Pompejanischen Hauskult”. Neues Licht aus Der Pompeji. Staatliche Antikensammlungen, München 9.11.2022-2.4.2023. München: 289-299.
Eroğlu-Bilgin, S. & Köseoğlu, V. 2022, “Kayseri Selçuklu Uygarlığı Müzesinde Bulunan Bir Grup Metal Kandil”. bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi 2/3, 112-132.
Franken, N. 2023, “Genial oder unpraktisch? Bemerkungen zu hellenistischen Bronzelampen mit Drehdeckeln”. Eds. D. Bondoc & C. Timoc, In Honorem Constantin C. Petolescu. Craiova: Editura Antheo, 23-33.
Golan, K., Goldfus, H. & Mevorah, D. 2017, “Why Hide? Hoarding in Late Antiquity in View of a Byzantine Hoard from Israel”. Israel Museum Studies in Archaeology 8, 117-161.
Kan-Şahin, G. 2008, Assos Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönem Kandilleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı. Çanakkale.
Khamis, E. 2013, “Copper Alloy Objects”. Excavations at Zeugma. Vol. III. Ed. W. Aylward, Packard Humanities Institute, California, 93-166.
Kızgut, İ., Akalın, E. & Bulut, S. 2010, “Rhodiapolis Kazıları ve Çevresi Araştırmaları 2009”. ANMED 2010-8, 86-93.
Köroğlu, G. & Hetto, O. 2021, “Ayşe Mina Esen Koleksiyonu’ndan Geç Roma-Erken Bizans Dönemi Kandillerinden Örnekler.” 24. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı. (7-9 Ekim 2020). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi. Eds. E. Kavalçalan & A. Arı, Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayınları, 405-427.
Laflı, E. & Buora, M. 2014, “Roman, Early Byzantine and Islamic Bronze Lamps from Southern Anatolia”. ArchOrient 82, 431-458.
Loeschcke, S. 1919, Lampen Aus Vindonissa, Ein Beitrag zur Gesthiche von Vindonissa und des Antiken Beleuchtungswesens. Zürich: In kommission bei Beer & Cie.
Menzel, H. 1954, Antike Lampen im römisch– germanischen Zentralmuseum zu Mainz. Römisch-germanischen Zentralmuseum, Mainz: Philipp von Zabern.
Menzel, H. 1964, Römische Bronzen. Bildkataloge des Kestner-Museums, VI. Hannover.
Metin, A. 2017, Fethiye Müzesi Metal Kandilleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Arkeoloji Anabilim Dalı. Burdur.
Metin, H. 2012, Kibyra Kandilleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Fakültesi. Arkeoloji Anabilim Dalı. Erzurum.
Metin, H. & Polat–Becks, B. A. 2015, “Burdur Müzesi Metal Kandilleri”. Olba XXIII, 273-320.
Özdemir, Y. & Özdemir, M. T. 2023, “Konya Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Bronz Kandiller (MS I. – MS VII. yüzyıllar)”. Cedrus XI, 313-338.
Özdilek, B. 2023, “The Uncovered Oil Lamps from the Bothros of Andriake Synagogue: Hellenistic, Roman and East Roman Oil Lamps”. Phaselis IX, 87-105.
Papanikola-Bakirtzi, D. 2002, “Home Life”. Ed. D. Papanikola-Bakirtzi, Everyday Life in Byzantium. Athens, 260-587.
Pompeii 1999, Pompeii: Life in a Roman Town. Eds. A. Ciarallo &E. De Carolis. Milano: Electa.
Radt, W. 1986, “Lampen und Beleuchtung in der Antike”. Antike Welt 17/1, 40-58.
Richter, G. M. A. 1915, Greek, Roman and Etruscan Bronzes. New York.
Rosenthal, R. & Sivan, R. 1978. “Ancient Lamps in the Schloessinger Collection”. Qedem 8, 3-179.
Sahar, İ. 2023, Anemurium Antik Kenti 2018-2021 Yılı Kazılarında Bulunan Kandiller. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Klasik Arkeoloji Bilim Dalı. Konya.
Simion, G. 2003, Opaiţe Greco-Romane De Bronz Din România. Nereamia Napocae. Tulcae.
Spagnolis, M. D. & Carolis, S. E. 1983, Museo Nazionale Romano. I Bronzi. IV,1. Le Lucerne. Ed. De Luca. Roma.
Starac, A. 2022, “Copper alloy lamps from the Archaeological Museum of Istria”. Arheol. rad. raspr. 21, 125-166.
Sussman, V. 2006, “A Unique Bronze Oil Lamp and Bowl of the Hellenistic Period”. IEJ 56.1, 39-50.
Taş, T. & Özcan, F. 2015, “MS 4.-7. Yüzyıllar Arasında Haç Motiflerinin Gelişimi”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21, 247-275.
Tekinalp, V. M., Sancaktar, H. & Seviç, F. 2018, “Arykanda Kenti 2017 Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”. ANMED 2018, 15-22.
Tekinalp, V. M. & Sancaktar, H. 2024, “Arykanda Yamaç Hamamı’nın Kuzeyindeki Kazılarda Ele Geçen Sikkeler”. Höyük 13, 107-142.
Topoleanu, F. 2012, The Ancient Oil Lamps from the Collection of Prahova County History and Archaeology Museum. Poloieşti.
Xanthopoulou, M. 2010, Les lampes en bronze à l’époque paléochrétienne. Turnhout: Brepols.
Vaiani, E. 2015, “Alle origini della ricerca sulle lucerne antiche. Il Seicento (1621-1691)”. Lumina: Convegno Internazionale di Studi Urbino 5-7 giugno 2013. Eds. M. E. Micheli & A. Santucci. Pisa, 11-32.
Valenza, N. 1977, “Le Lucerne di Bronzo Del Museo di Napoli”. L’Instrumentum Domesticum di Ercolano e Pompei. Nella Prima et à Imperiale (Quaderni di culture materiale 1). Ed. A. Carandini. ‘L’Erma’ di Bretschneider, Roma, 157-161.
Walters, H. B. 1914, Catalogue of the Greek and Roman Lamps in the British Museum. London: Oxford University Press.
Zoroğlu, L. & M. Tekocak. 2013, “Kelenderis 2011 Yılı Kazıları”. KST 34/3, 235-246.
Zych, I. 2019, “Lychnological miscellanea from Polish excavations in Egypt and the Eastern Mediterranean”. PAM 28/1, 470-553.
Ü. Demirer, “A Group of Bronze Lamps from Demre Museum”. Phaselis X (2024) 129-142. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.14576561
Ünal DEMİRER
Assoc. Prof., Burdur Mehmet Akif Ersoy University, Gölhisar Vocational School, Department of Architecture and City Planning, Architectural Restoration Program. demirerunal@gmail.com | https://orcid.org/0000-0002-2988-0369