Phaselis Su Kemeri’nin Mimarisi ve Kentteki Konumu Üzerine Değerlendirme
Kibar CESUR
https://orcid.org/0000-0001-6519-9506
Leyla KADERLİ
https://orcid.org/0000-0002-3497-6664
PHASELIS X (2024) 109-127
DOI: 10.5281/zenodo.14577067
Geliş Tarihi: 14.09.2024 | Kabul Tarihi: 25.09.2024
Elektronik Yayın Tarihi: 30.12.2024
Abstract: The Phaselis Aqueduct, constructed in the IInd century AD to address the increaing population and water demands, stands as an advanced example of Roman engineering, contributing significantly to the social, economic, and public life of Phaselis. Designed to align with the city’s topography, the aqueduct transported water from distant sources, to the city, delivering it through two directional shifts to baths, fountains, an other public spaces. In the Late Antique Period, the aqueduct was adopted to the city’s evolving urban plan through various repairs and reinforcements, enabling its contiuned use. However, it gradually deteriorated due to eartquakes and changes in sea levels. The structural features of the Phaselis aqueduct, its technical details and its contribution to the city’s water transmission system have not been comprehensively documented due to partial investigations in the past. For this reason, a detailed documentation process was initiated and the relationship of its system to the structures in different parts of the city was examined through the provision of architectural and engineering documentation. Only limited sections of the aqueduct have survived to the present day, and the non-existing sections of the aqueduct have been reconstructed with their possible locations according to the data obtained.
Keywords:Phaselis Aqueduct, Laser Scanning, Mobile Lidar, Archeological Areas, Documentation
Öz: Phaselis Su Kemeri, MS II. yüzyılda, artan nüfus ve su ihtiyacını karşılamak üzere inşa edilmiş, Roma Dönem’i mühendisliğinin gelişmiş bir örneği olarak Phaselis’in sosyal, ekonomik ve kamusal hayatına katkıda bulunmuştur. Kentin topografyasına uyumlu tasarlanan yapı, suyu uzak mesafelerden kente iki açı değişikliğiyle hamamlar, çeşmeler ve diğer kamusal alanlara ulaştırmıştır. Geç Antik Çağ’da kentin değişen yerleşim planına uyum sağlamak amacıyla kemer çeşitli onarımlar ve güçlendirmelerden geçirilerek kullanılmaya devam etmiş ancak son depremler ve deniz seviyesindeki değişimler ile zamanla işlevini yitirmiştir. Phaselis su kemerinin yapısal özellikleri, teknik detayları ve kentin su iletim sistemine katkısı, geçmişte yapılan kısmi incelemeler nedeniyle kapsamlı bir şekilde belgelenememiştir. Bu nedenle detaylı bir belgeleme süreci başlatılmış ve sistemin kentin farklı bölgelerindeki yapılarla olan ilişkisi mimari ve mühendislik belgeleri temin edilerek incelenmiştir. Su kemerinin sadece kısıtlı bölümleri günümüze ulaşabilmiş, mevcut olmayan bölümleri ise elde edilen verilere göre olası konumları ile birlikte yeniden inşa edilmiştir.
Anahtar sözcükler: Phaselis Su Kemeri, Lazer Tarama, Mobil Lidar, Arkeolojik Alanlar, Belgeleme
Albek A. 1972, “Perge Şehri Su Yolları”. Belleten 36/143, 289-292.
Arslan M. 2018, “Phaselis ve Teritoryumunun Yol ve Savunma Sistemleri: Tekirova- Çamyuva Arası”. Phaselis IV, 15-46.
Arslan M. & Tüner Önen N. 2022, “2022 Yılı Phaselis Kazıları”. Phaselis VIII, 247-265.
Arslan M. & Tüner Önen N. 2023, “2023 Yılı Phaselis Kazıları”. Phaselis IX, 107-148.
Bayburtluoğlu C. 1983, “1982 Phaselis Kazısı Raporu”. KST V, 181-191.
Bayburtluoğlu C. 1984, “1983 Phaselis Kazısı Raporu”. KST VI, 301-312.
Bayburtluoğlu C. 1985, “Phaselis Kazısı Raporu”. KST VII, 373-386.
Bayburtluoğlu C. 2004, Lykia. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü.
Baykan N. O., Kocakaya İ. & Alkaya D. 1994, “Patara Tarihsel Su İletimi”. Türkiye İnşaat Mühendisliği 14. Teknik Kongresi. İnşaat Mühendisliği Odası, İzmir, 1067-1082.
Baykan O. & İşkan H. 2011, “Patara (Gelemiş/ Kalkan/ Kaş/ Antalya) Eskil Kenti Su İletim ve Dağıtım Sistemi”. II. Su Yapıları Sempozyumu- 16-18 Eylül 2011, Diyarbakır.
Bean G. E. 1998, Eski Çağ’da Lykia Bölgesi. İstanbul: Arion Yayıncılık.
Beauford F. 1818, Karamania. London.
Blackman D. J. 1973, “The Harbours of Phaselis”. IJNA II, 2/2, 355-364.
Brandes W. 1989, Die Städte Kleinasiens im 7. und 8. Jahrhundert. Berlin.
Bruun C. 2000, “Water Legislation In The Ancient World”. Ed. Ö. Wİkander, The Roman World. In Handbook of Ancient Water Technology. Leiden, 575-604.
Büyükyıldırım G. 1994a, Perge Kenti Tarihsel Su Yapıları. T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 40. Yıl Yayınları, Ankara.
Büyükyıldırım G. 1994b, Antalya Bölgesi Tarihi Su Yapıları. Antalya: TMMOB.
Butler H.C. 1901, “The Roman Aqueducts As Monuments of Architecture’’. AJA 5/2, 175-199.
Cesur K. 2024, Phaselis Antik Kenti Su Kemeri Mimari Değerlendirmesi ve Koruma Önerisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
Cesur K. & Kaderli L. 2024, “Arkeolojik Alanlarda Dijital Belgeleme Sürecinde Fotogrametrik Yöntem ve Lidar Teknolojisi ile Deneysel Bir Çalışma: Phaselis Su Kemeri’nin Bir Bölümü”. Internatiınal Conference on Global Practice of Multidiciplinary Scientific Studies- VII, 4-6 Temmuz 2024. Kyrenia Kıbrıs, 686-697.
Coulton J. J. 1987, “Roman Aqueducts in Asia Minor”. Eds. S. Macready, F.H. Thompson, In Roman Architecture in the Greek Worlds. London, 72-84.
Çağlayan Ç. 2009, Perge Antik Kentinde Suyun Kullanımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Duggan T. M. P. 2017, “Depicting and Charting the Southern Coastline of Anatolia-Record of the Later Toponyms of Phaselis: Palyopoli- Paleopolis, Tekiroba, Gironda-Phionda- Fironda- Fionda- The 1812 Report of Rapid Coastal Erosion- The (Doubtful?) Island and Evidence leading”. Phaselis III, 1-48.
Foss C. 1994, “The Lycian Coast in the Byzantine Age”. DOP 48, 1-52.
Garbrecht G. 1987, “Die Wasserversorgung des antiken Pergamon”. Die Wasserversorgung des antiker Stadte 2, 11-48.
Gürel B. 2023, Phaselis Nekropolisleri ve Teritoryumu Mezarları: Yerleşim ve Alan Arkeolojisi Perspektifinden Kent-Kırsal İlişkisi. Yayınlanmış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
Hellenkemper H. & Hild F. 2004, Tabula Imperii Byzantini 8: Pamphylien unf Lykien. Wien.
Hodge A. 2002, Roman Aqueducts and Water Supply. London.
İzmirligil Ü. 1976, “Side Su Yolları’’. VIII. Türk Tarih Kongresi VIII. 1. İstanbul, 467-470.
Kabaklı S.G. 2017, Lykia Bölgesindeki Deniz Seviyesi Değişimlerinin Antik Liman Kentlerine Etkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
Karahan T. 2019, Liman Yerleşimlerinde Agoraların Sosyal Hayattaki Yeri ve Mimari Düzenlenmesi: Phaselis Tetragonal Agorası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
Karahan T. 2021, “Phaselis’in Devlet Agorası: Tetragonal Agora’’. Phaselis VII, 55-71.
Kessener P. & Piras S. 1999, “The Aspendos Aqueduct and the Roman-Seljuk Bridge Across the Eurymedon”. ADALYA III, 149-168.
Kessener P. 2014, “The Aspendos Siphon and Roman Hyraulics”. De Aquaeductu Atque Aqua Urbium Lyciae Pamphyliae Pisidiae. Tagungsband Des Internationalen Frontinus Symposium. 261-274.
Kretzschmer F. 2000, Antik Roma’da Mimarlık ve Mühendislik. İstanbul.
Kürkçü M. 2015, “Phaselis Su Sistemleri ve Hidrografisi Üzerine Genel Değerlendirme”. Phaselis I, 69-79.
Kürkçü M. 2016, “Phaselis Hidrografi Sistemine Dair Değerlendirmeler”. Phaselis II, 103-121.
Kütükçüoğlu, M. 1962, Güney Anadolu Tarihi Su Tesisleri: Antalya Havzası. Ankara.
Mansel A. M. 1958, “1946- 1955 Yıllarında Phamphylia’da Yapılan Kazılar ve Araştırmalar”. Belleten XXII/86, 211-240.
Mansel A. M. 1960, “1959 Side Kazıları Hakkında Rapor”. TAD X/1, 53-54.
Mays L. W., Koutsoyiannis, D. & Angelakis, A. N. 2007, “A Brief History of Urban Water Supply in the Antiquity”, Water Science and Technology: Water Supply, 12, 1-12.
Mergen Y. 2015, “2014 Yılı Çalışmaları Işığında Phaselis Antik Kenti’nin Geç Antik ve Orta Çağ Mimarisi ile Kentsel Yapısı”. Phaselis I, 277-289.
Öner F. 2020, “Phaselis Büyük Hamam, Hellenistik Tapınak ve Diğer Hamamlarda Kullanılan Yapı Taşları ve Phaselis Yapı Taşı Ocağı”. Phaselis VI, 13-28.
Özbay F. 2018, Pamphylia, Lykia, Kilikia Bölgesi Roma Dönemi Su Sistemlerinin Yapısal Özellikleri. Ankara.
Öziş Ü. 2002, “Dörtbin Yıl Boyunca Türkiye’de Su Yapıları”. TMH 419, 17-28.
Schäfer J. 1971, ‘‘Phaselis. Zur Topographie der Stadt und des Hafengebietes. Vorlaufiger Bericht’’. AA 86, 542-561.
Schläger H. et al. 1981, Phaselis: Beitrage zur Topographie und Geschichte der Stadt und ihrer Hafen (Istanbuler Mitteilungen, Beiheft 24). Ed. J. Schäfer. Tübingen: Wasmuth.
Smith N. 1978, “Roman Hydraulic Technology”, Scientific American 238/5, 154-161.
Tüner Önen N. 2008, Phaselis Antik Kenti ve Teritoryumu. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
Tüner Önen N. & Akçay A. 2014, “Phaselis Kentinin Su Teminine İlişkin Gözlemler ve Dijital Epigrafi Çalışmaları”. Mediterranean Journal of Humanities 4/2, 279-292.
Uzunoğlu H. 2018, Epigrafik Belgeler Işığında Güney ve Güney Batı Anadolu’da Su ve Su Yapıları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
Van Deman E. 1934, The Building of the Roman Aqueducts. Washington DC: Carnegie Institution of Washington.
Weiss C. F. 2011, Living Fluidly: Uses and Meaning of Water in Asia Minor (Second Century BCE- Second Century CE). Doctor of Philosophy, Department of Archaeology and the Ancient World Brown University.
Wilson A.I. 2000, “Industrial Uses of Water”. Handbook of Ancient Water Technology, (edt Ö. Wikander), Leiden, 1227-149.
Yegül F. K. 2006, Antik Çağ’da Hamamlar ve Yıkanma. Çev. E. Erten, İstanbul.
K. Cesur & L. Kaderli, “An Evaluation of the Architecture and Urban Positioning of the Phaselis Aqueduct”. Phaselis X (2024) 79-90. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo. 14577067
Kibar CESUR
PhD, Erciyes University, Faculty of Architecture, Architecture Department, Kayseri. kibarcsr@gmail.com | https://orcid.org/0000-0001-6519-9506
Leyla Kaderli
Ass. Prof. Dr., Erciyes University, Faculty of Architecture, Architecture Department, Kayseri. leylakaderli@erciyes.edu.tr | https://orcid.org/0000-0002-3497-6664