Kâfî Baba Tekkesi: Yakınçağ Osmanlı Finikesi’nde Bir Tasavvufî Eğitim Merkezi
Mahmut DEMİR
https://orcid.org/0000-0002-1895-4086
PHASELIS XI (2025) 1-14
DOI: 10.5281/zenodo.14602025
Geliş Tarihi: 11.11.2024 | Kabul Tarihi: 20.11.2024
Elektronik Yayın Tarihi: 05.01.2025
Abstract: Phoenix, which has an ancient history, has been one of the most important centers of the Lycia region and has maintained its importance for centuries. In particular, Bektashi, one of the most important Islamic Sufi orders, took root and developed around Phoenix. A lively social life was formed in the region during the Ottoman period. This vitality also manifested itself in the ancient city of Limyra, and the Kâfî Baba Lodge in Phoenix developed as a branch of the Abdal Musa Dervish Lodge in Elmalı and emerged as one of the important centers of the Alevi-Bektashi tradition. Kâfî Baba Lodge, which was certainly an important Sufi education center where the principles of Bektashi beliefs were taught, has a deep-rooted history. However, it has been destroyed over the centuries, so it has been the scene of a comprehensive reconstruction activity in the Modern Age, early XIXth century. Kâfî Baba Lodge is one of the most important and well-established centers of Alevi-Bektashi culture in the region. It is also one of the pioneering centers of the early colonizing dervish movement that was instrumental in the Islamisation of Phoenix and Limyra. This study discusses the personality of Kâfî Baba, who gave his name to the tekke. The available data about the tekke were evaluated, and a re-reading of the Ottoman Turkish funerary inscription of Hasan Baba, located adjacent to the tekke, was undertaken, resulting in the identification of addenda and corrigenda.
Keywords: Kâfî Baba Lodge, Abdal Musa, Phoenix, Sufistic Education, Bektashism
Öz: Kadim bir tarihi geçmişe sahip olan Finike, bağlı olduğu Lykia Bölgesi’nin en önemli merkezlerinden birisi olmuştur ve önemini yüzyıllar boyunca sürdürmüştür. Özellikle İslam tasavvuf tarikatlarının en önemlilerinden olan Bektâşîliğin Finike çevresinde kök salıp gelişmesiyle birlikte Osmanlılar zamanında bölgede canlı bir sosyal hayat oluşmuştur. Bu canlılık kendisini Limyra antik kenti içerisinde de göstermiş, Elmalı’daki Abdal Musa Dergâhı’nın şubesi olarak Finike’deki Kâfî Baba Tekkesi gelişim göstermiş, Alevî-Bektâşi geleneğinin önemli merkezlerinden birisi olarak ortaya çıkmıştır. Bektâşî inanç esaslarının öğretildiği önemli bir tasavvufi eğitim merkezi olduğu muhakkak olan Kâfî Baba Tekkesi, köklü bir geçmişe sahip olmakla birlikte yüzyıllar içerisinde tahrip olmuş bu nedenle Yakınçağ’da XIX. yüzyılın başlarında kapsamlı bir imar faaliyetine sahne olmuştur. Kâfî Baba Tekkesi Alevî-Bektâşi kültürünün bölgedeki en önemli ve köklü merkezlerindendir. Ayrıca Finike ve Limyra çevresinin Müslümanlaşmasında etkili olan erken dönem kolonizatör derviş hareketinin öncü merkezlerinden de birisidir. Bu çalışmada tekkeye adını veren Kâfî Baba’nın kişiliği ele alınmış, tekke ile ilgili eldeki veriler değerlendirilmiş, tekkenin bitişiğinde yer alan Hasan Baba’ya ait Osmanlıca Türkçe mezar kitabesinin yeniden okunması sonucunda eklemeler ve düzeltmeler yapılmıştır.
Anahtar sözcükler: Kâfî Baba Tekkesi, Abdal Musa, Finike, Tasavvufî Eğitim, Bektaşilik
Akçay İ. 1970, “Abdal Musa Tekkesi”. VII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri I. Ankara, 360-373.
Aksüt A. 2008, “İlk Abdal Musa Dergâhı, Kâfî Baba ve Yuvalı”. Serçeşme Dergisi 40, 18-19.
Altınay A. R. 1340, “Fatih Zamanında Tekeili”. Türk Tarih Encümeni Mecmuası 79/2, 65-76.
Azamat N. 2002, “Kaygusuz Abdal Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 25, 74-76.
Bauer, W. T. 1999, “Kâfî Baba Bektaşi Tekkesi”. Ed. Jürgen Borchhardt, Limyra Likya Bölgesi’nde Limyra Antik Kenti’nin Gizemli Sularında Yapılan Arkeolojik Araştırmalar. İstanbul, 117-122.
Burkan G. 2010, Antalya Çevresindeki Bektaşi Tekkeleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi. Edirne.
Çift S. 2011, “Elmalı’nın Mısır-Arap Kültürüne Armağanı: Mısır Bektâşîliği”. Ed. B. Kemikli, Elmalı İlim ve İrfan Şehri. Antalya, 113-128.
Demir M. 2017, 13. Yüzyıl Doğu Akdenizi’nin (Antalya-Alanya-Misis-Tarsus-Anazarba-Lazkiye-Süveydiye) Siyasi, Sosyal ve Ekonomik Tarihi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
Durgun H. 2014, “XIX. yy’da Elmalı Abdal Musa Dergâhı Şeyhliği ve Vakıflarına Yönelik Müdahaleler”. Adalya XVII, 295-309.
Erdem İ. 2016, “Ortaçağ Sonlarında Likya Levant Ticareti ve Türkmenler (12.-15. YY)”. Eds. K. Dörtlük, B. Varkıvanç, T. Kahya, J. des Courtils, M. D. Alparslan & R. Boyraz, III. Likya Sempozyumu Bildirileri I. Antalya, 243-251.
Ercenk G. 2021. Dünden Bugüne Teke Eli. Antalya.
Erdoğru M. A. 1995, “Antalya ve Havalisi Tarihi İçin Bir Kaynak: Defter-i Evkâf-ı Livâ-i Teke”. Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi X/I, 91-185.
Erten S. F. 1340-1338, Antalya Livâsı Tarihi. İstanbul.
Erten S. F. 1940, Antalya Tarihi. İstanbul.
Güçlü M. 2011, “Doğu Akdeniz’de Bir Liman Kenti: Finike”. Eds. Haydar Çoruh, M. Yaşar Ertaş & M. Ziya Köse, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası. İstanbul, 415-441.
Güzel A. 1996, “Abdal Musa’nın Hayatı”. Ed. F. N. Koçak, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri 1992-1993-1994-1995. Alanya, 295-302.
Güzel A. 1999, Abdal Musa Velayetnamesi. Ankara.
Güzel A. 2018, Kaygusuz Abdal (Alaeddin Gaybî) Menakıbnamesi. Ankara.
Hancı S. 2011, “Antalya Tekkeköy, Abdal Musa Türbesi Anma Törenleri: Yerleşik Halk ile Ziyaretçi Topluluk Üzerindeki Etkileri”. Alevilik Araştırmaları Dergisi I, 229-249.
Hasluck F. W. 2000, Bektaşilik Tetkikleri. Çev. R. Hulusi. İstanbul.
Hoca Sadettin Efendi 1999, Tacü’t-Tevarih I. Haz. İsmet Parmaksızoğlu. Ankara.
İşli H. N. 2009, Osmanlı Serpuşları. İstanbul.
Kapusuzoğlu E. 2001, Finike Tarih-Kültür-Folklor. Finike.
Karaca B. 2002, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı. Isparta.
Karaçağ A. 2011. “Abdal Musa Tekkesi Mezar Taşları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 57, 99-130.
Kemalpaşazade 2000, Tevârih-i Al-i Osman IV. Defter. Haz. K. Imazawa. Ankara.
Koca Ş. (Tarihsiz), Bektaşilik ve Bektaşi Dergâhları. İstanbul.
Koçyiğit E. 2021, Antalya Türbeleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
Koçyiğit E. 2023, “Abdal Musa Dergâhı Dervişlerinden Kâfî Baba ve Tekkesi”, Social Sciences Research Journal 12/13, 1609-1621.
Köprülü M. F. 1939, “Mısır’da Bektaşilik”. Türkiyat Mecmuası VI, 13-39.
Köprülü M. F. 1973, “Abdal Musa”. Türk Kültürü 124, 198-207.
Köprülü O. F. 1988, “Abdal Musa Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 1, 64-65.
Maden F. 2013, Bektaşî Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşiliğin Yasaklı Yılları. Ankara.
Ocak A. Y. 2005, Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul.
Ocak A.Y. 1992, “Bektaşilik Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 5, 373-379.
Oruç Bey 2009, Osmanlı Tarihi (1288-1502). Sad. N. Öztürk. İstanbul.
Ögke A. 2013, Elmalı Erenleri. Antalya.
Seyirci M. 1999, Abdal Musa Sultan. İstanbul.
Şahin H. 2007, Osmanlı Devletinin Kuruluş Döneminde Dinî Zümreler (1299-1402). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi. İstanbul.
Tanman M. B. 1990, “Yunanistan’da, Katerinde Abdullah Baba Tekkesi”. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 9/3, 19-28.
Tekindağ M. C. Ş. 1977, “Teke-eli ve Teke-oğulları”. İstanbul Üniversitesi Tarih Enstitüsü Dergisi VII-VIII, 55-94.
Uçar R. 2010, “Pir-i Sani: Abdal Mûsa”. Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü. Ed. H. İ. Bulut. Sakarya, 273-287.
M. Demir, “Kâfî Baba Lodge: The Centre of Sufistic Education in the Ottoman Phoenix in the Modern Age”. Phaselis XI (2025) 1-14. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.14602025
Mahmut DEMİR
Dr., Antalya. mahmutdemirr7@gmail.com | https://orcid.org/0000-0002-1895-4086