Andriake Sinagogu Bothros’undan Ele Geçen Kandiller: Hellenistik, Roma ve Doğu Roma Dönemi Kandilleri
Banu ÖZDİLEK
https://orcid.org/0000-0001-5803-5386
PHASELIS IX (2023) 87-105
DOI: 10.5281/zenodo.10438283
Received Date: 05.12.2023 | Acceptance Date: 24.12.2023
Online Publication Date: 28.12.2023
Abstract: Andriake is the port settlement of the East Roman metropolis of Myra in the Central Lycia Region. It is one of the largest harbour cities of Anatolia on the Mediterranean coast. It is in constant communication with the important port cities of Western Anatolia. We learn about the goods traded in the region and their customs duties from the customs inscription in Andriake. Andriake has an Imperial Granary dedicated to Hadrian, called “Horrea Hadriani”. The lamps to be analyzed in this article belong to the period from the Hellenistic Period to Late Antiquity and were found in the bothros section of the synagogue. As a result of the analysis of the lamps, it was determined that Andriake, one of the port cities of Lycia, traded especially with the cities of Cnidus and Ephesus in Western Anatolia and the Levant Region from the Eastern Mediterranean. In addition, specimens that may have been produced locally in Lycia were also uncovered. In conclusion, by analyzing the imported and locally produced oil lamps recovered from the port of Andriake, ideas about Lycia’s ceramic trade and ceramic production in the Mediterranean from the Hellenistic Period to the East Roman Period will be presented.
Keywords: Andriake Oil Lamps, Cnidus Oil Lamps, Ephessos Oil Lamps, Roman Mould Made Oil Lamps, East Roman Period Oil Lamps, Lycia’s Andriake Port
Öz: Andriake, Orta Lykia Bölgesi’nde, Doğu Roma metropolü Myra’nın liman yerleşimidir. Anadolu’nun Akdeniz kıyısındaki en büyük liman kentleri arasında yer almaktadır. Batı Anadolu’nun önemli liman şehirleriyle sürekli iletişim halindedir. Bölgede ticareti yapılan mallar ve bunların gümrük vergileri hakkındaki bilgileri Andriake’deki gümrük yazıtından öğreniyoruz. Andriake’de “Horrea Hadriani” olarak adlandırılan Hadrianus’a adanmış bir İmparatorluk Tahıl Ambarı vardır. Bu makalede incelenecek kandiller Helenistik Dönem’den Geç Antik Çağ’a kadar olan döneme ait olup sinagogun bothros bölümünde bulunmuştur. Kandillerin incelenmesi sonucunda Lykia’nın liman kentlerinden Andriake’nin özellikle Batı Anadolu’daki Knidos ve Ephesos kentleri ile Doğu Akdeniz’den Levant Bölgesi’yle ticaret yaptığı belirlenmiştir. Ayrıca Lykia Bölgesi’nin yerel üretimi olabilecek örnekler de ortaya çıkarılmıştır. Sonuç olarak Andriake limanından ele geçen ithal ve yerel üretim kandiller incelenerek Lykia’nın Hellenistik Dönem’den Doğu Roma Dönemi’ne uzanan Akdeniz’deki seramik ticareti ve seramik üretimi hakkında fikirler sunulacaktır.
Anahtar sözcükler: Andriake Kandilleri, Knidos Kandilleri, Ephessos Kandilleri, Roman Kalıp Yapımı Kandilleri, Doğu Roma Dönemi Kandilleri, Lykia’nın Andriake Limanı
Akyürek E. 2014, “Andriake: Geç Antik Çağ’da Myra’nın Limanı”. Toplumsal Tarih 246 (June), 52-57.
Akyürek E. 2016, “Andriake: The Port of Myra in Late Antiquity”. Eds. P. Magdalino & N. Necipoğlu, Trade in Byzantium: Papers from the Third International Sevgi Gönül Byzantine Studies Symposium, İstanbul: Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi ANAMED. İstanbul, 465-487.
Amiran R. 1969, Ancient Pottery of the Holy Land From its Beginnings in the Neolithic Period to the End of the Iron Age. Jerusalem.
Aygün Ç. A. 2016, Andriake Mureks Boya Endüstrisi. İstanbul.
Aygün Ç. A. 2018, Myra’nın Limanı Andriake Yerleşim Planı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
Bailey D. M. 1963, Greek and Roman Pottery Lamps. Portsmouth.
Bailey D. M. 1975, A Catalogue of The Lamps in The British Museum I, Greek, Hellenistic, and Early Roman Pottery Lamps. London.
Bailey D. M. 1980, A Catalogue of the Lamps In The British Museum II, Roman Lamps Made in Italy. London.
Bailey D. M. 1988, A Catalogue of The Lamps in The British Museum III, Roman Provincial Lamps. London.
Bussiere J. & Rivel J. C. 2012, Lampes antiques de Méditerranée La collection Rivel, BAR International Series 2428, Oxford.
Broneer O. 1930, Corinth IV.2, Terracota Lamps, 54. Cambridge.
Bruneau P. 1965, Exploration Archéologique de Délos Faite par L’Ecole Française d’Athenes, Les Lampes. Paris.
Caubet A. 1987, “Pseudo-lampes au proche Orinet ancien”. Eds. Th. Oziol & R. Rebuffat. Les Lampes de Terre Cuite en Mediterranée. Des Origines a Justinien. Table ronde du C.N.R.S., tenue a Lyon du 7 au 11 decembre 1981 sous la responsabilité. Lyon, 37-46.
Civelek A. 2001, Tralleis Nekropolisi Buluntulan Işığında Hellenistik ve Roma Donemi Seramiği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi. İzmir.
Civelek A. 2006, “Stratonikeia-Akdağ Nekropoli’nden Bir Mezar”. AnadolulAnatolia 30, 47-64.
Civelek A. 2008, “Phokaia’da Bir Volütlü Kandil Atölyesi”. Colloquium Anatolicum VII,115-135.
Çevik N. 2010a, “Myra ve Limanı Andriake Kazıları Başlarken Ön Düşünceler”. Arkeoloji Sanat 34, 53-82.
Çevik N. 2010b, “Myra The sunken Metropolis of St. Nicolas”. Current World Archaeology 41,18-25.
Çevik N., S. Bulut, O. Tıbıkoglu, B. Özdilek & Ç. A. Aygün 2010a, “Myra ve Andriake Kazılarında İlk Yıl: 2009/First Season of Excavations at Myra and Andriake: 2009”. ANMED:Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri/News of Archaeology from Anatolia’s Mediterranean Areas 8, 55-60.
Çevik N., Ö. Çömezoğlu, H. Öztürk & İ. Türkoğlu 2010b, “Unique Discovery in Lycia: The Ancient Synagogue at Andriake, Port of Myra”. Adalya XIII, 335-366.
Çevik N. & Bulut S. 2010, “İkinci Kazı Sonunda Myra ve Limanı Andriake”. Ed. N. Çevik, Arkeolojisinden Doğasına Myra/Demre ve Çevresi. Antalya, 23-113.
Çevik N. 2011,“Myra-Andriake Kazıları 2010/Excavations at Myra and Andriake in 2010.” ANMED: Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri/News of Archaeology from Anatolia’s Mediterranean Areas 9, 59-70.
Çevik N., S. Bulut, O. Tıbıkoglu, B. Özdilek & Ç. A. Aygün 2011a, “Myra ve Andriake Kazılarında ilk Yıl: 2009″. KST XXXII/1, 403-420.
Çevik N., S. Bulut & E. Akyürek 2012, “Myra-Andriake Kazıları ve Araştırmaları 2011. Excavations and Surveys at Myra-Andriake in 2011.” ANMED: Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri/News of Archaeology from Anatolia’s Mediterranean Areas 10,65-72.
Çevik N. 2013a, “Myra ve Andriake Kazıları 2012. Excavations at Myra and Andriake 2012”. ANMED: Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri/News of Archaeology from Anatolia’s Mediterranean Areas 11, 90-103.
Çevik N. 2013b, “A Lycian Harbor in the Mediterranean: Andriake”. Aktüel Arkeoloji 35 Eylül-Ekim, 4-13.
Çevik N. 2014, “Andriake Doğu Hamamı: Bölgenin Hamam Mimarlığına Işık Tutan Yeni Bir Örnek”. Adalya 17, 221-262.
Çevik N. & S. Bulut & Ç. A. Aygün 2014, “Myra’nın Limanı Andriake”. Eds. S. Ladstätter, F. Pirson & T. Schmidts. In Häfen und Hafenstädte im östlichen Mittelmeerraum von der Antike bis in byzantinische Zeit: Neue Entdeckungen und aktuelle Forschungsansätze/Harbors and Harbor Cities in the Eastern Mediterranean from Antiquity to the Byzantine Period: Recent Discoveries and Current Approaches, BYZAS 19. 1. İstanbul, 225-243.
Çevik N., S. Bulut, Ç. A. Aygün & Ö. Çömezoğlu-Uzbek 2017, “2016 Yılı Myra ve Andriake Kazıları”. ANMED: Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri/News of Archaeology from Anatolia’s Mediterranean Areas 15, 67-75.
Çevik N. 2022, “Andriake, Port of Myra: Remarks in Light of New Evidence”. Journal of the Turkish Institute of Archaelogy and Cultural Heritage, 33-74.
Çevik N. & Çakır A. A. 2019, “Antik Liman Yapılaşmasında İşlevsel Bölgeleme: Andriake”. Ed. V. Keleş, H. Kasapoğlu, E. Ergürer, E. Çelikbaş & A. Yılmaz, Cevat Başaran’a 60th Birthday Occasion. Ankara, 877-887.
Daszewski W. 1987, “Lampes Egyptiennes”. Eds. Th. Oziol ; R. Rebuffat. Les Lampes de Terre Cuite en Mediterranée. Des Origines a Justinien. Table ronde du C.N.R.S., tenue a Lyon du 7 au 11 decembre 1981 sous la responsabilité. Lyon, 51-57.
Demir Ç. 2020, “Andriake Antik Kenti A Kilisesi Mimari Plastik Eserleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi. İstanbul.
Doksanaltı E. M., İ. Karaoğlan & D. O. Tozluca 2018, Knidos Denizlerin Buluştuğu Kent. Ankara.
Goldman H. & Jones F. F. 1950, “IV. The Lamps”. Ed. H. Goldman, Tarsus, The Hellenistic and Roman Periods. Princeton, 84-134.
Hayes J. W. 1980, Ancient Lamps in the Royal Ontario Museum. Toronto.
Hellström P. 1971, Labraunda Pottery of Classical and Later Date Terracotta Lamps and Glass. Sweden.
Howland R. H. 1958, Greek Lamps and their Survivals, The Athenian Agora, Vol. 4, American School at Athens. Princeton.
Howland R. H. 1978, Agora IV, Greek Lamps and Their Survivals. Princeton.
Kassab -Tezgör D. & Sezer T. 1995, Catalogue des Lampes en Terre Cuite Du Musée Archeologique D’İstanbul. Varia Anatolica VI/1, Institut Français D’Etudes Anatoliennes d’İstanbul. Paris.
Karageorghis V. 1976, Kition. Mycenaean and Phoenician Discoveries in Cyrus. Lyon.
Laflı E. 2019, “An introduction to the ancient lychnological studies in Anatolia, the eastern Mediterranean, Dacia, the Black Sea and beyond: Editorial remarks to the proceedings of the symposium”. Eds. E. Laflı, G. Kan Şahin & L. Chrzanovski. Ancient terracotta lamps from Anatolia and the eastern Mediterranean to Dacia, the Black Sea and beyond. Comparative lychnological studies in the eastern parts of the Roman Empire and peripheral areas. Papers presented at the international symposium, dedicated to Hugo Thoen May 16-17, 2019 / İzmir. Deinze-Belgium, 6-12.
Marksteiner T. 2006, “Andriake Yüzey Araştırması 2004 Yılı Çalışmaları”. ANMED 4, 71-74.
Marksteiner T. 2007, “Andriake Yüzey Araştırması 2005 Yılı Çalışmaları-Surveys in Andriake in 2005”. ANMED 5, 98-101.
Marksteiner T. 2008, “Bericht zu den arbeiten in Andriake im Jahr 2006”. AST XXV, Ankara, 205-216.
Marksteiner-Yener B. 2009, “Andriake Yüzey Araştırmaları 2008”. ANMED: Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri/News of Archaeology from Anatolia’s Mediterranean Areas 7, 105-107.
Meriç R. 2003, Efes Devlet Agorası Kuyu Buluntuları: Geç Hellenistik ve Roma Dönemi Seramiği”. Eds. C. Abadie-Reynal, Varia Anatolica XV, Les Ceramiques En Anatolie Aux Epoques Hellenistique et Romaine, Actes de la Table Ronde d’Istanbul, 23-24 mai 1996, Institut français d’etudes anatoliennes Georges Dumezil-İstanbul. Paris, 2003, 79-82.
Mlynarczyk J. 1997, Alexandian and Alexandria-Influenced Mould-Made Lamps of the Hellenistic Period. Oxford.
Mlynarczyk J. 2012, Tell Atrib 1985-1995 III, Institut Des Cultures Mediterraneennes et Orientales de l’Academie Polonaise des Science. Varsovie.
Mitsopoulos-Leon Y. & Lang-Auinger C. 2007, Forschungen in Ephesos IX1213, Die Basilika an Saatsmarkt in Ephessos, 2.Teil. Wien.
Öz B. 2020, Myra ve Andriake Geç Roma Dönemi Seramikleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
Özdilek B. 2015, “Andriake Sinagogu’ndan Seçilmiş Örneklerle Hellenistik ve Roma Dönemi Seramiklerine Genel Bir Bakış”. Cedrus III, 89-117.
Özdilek B. 2016, “2009-2012 Andriake Kazılarından Ele Geçen Unguentarium, Şişe, Lykion ve Mortar Örnekleri”. OLBA 24, 217-265.
Özdilek B. 2017a, “Andriake Limanından Ele Geçen Doğu Sigillata C Grubu Pergamon-Çandarlı Sigillataları”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/40, 260-276.
Özdilek B. 2017b, “Andriake Sinagogu’ndan Ele Geçen DSA Grubu Seramikler” Cedrus V, 337-395.
Özdilek B. 2018a, “Andriake Limanından Ele Geçen DSD Grubu/Kıbrıs Sigillataları Işığında Lykia‟nın Doğu Akdeniz ile Deniz Ticareti”. PhaselisIV, 57-77.
Özdilek B. 2018b, “Andriake Limanından Tralles Üretimi Doğu Sigillata B Grubu Seramikleri”. Eds. M. Arslan & F. Baz, Arkeoloji, Tarih ve Epigrafinin Arasında: Prof. Dr. Vedat Çelgin’in 68. Doğum Günü Onuruna Makaleler. İstanbul, 635-658.
Özdilek B. 2019, “Letoon Teras Duvarı Kazısından Ele Geçen Hellenistik Seramikler”. Cedrus VII, 267-298.
Özdilek B. 2019, “Letoon Teras Duvarı Kazılarında Ele Geçen Dogu Sigillataları ile Lykia Bölgesi Kırmızı Astarlı Seramikleri”. Arkhaia Anatolika Anadolu Arkeolojisi Araştırmaları Dergisi II, 52-83.
Özdilek B. 2018, “Letoon Teras Duvarları ve Geç Antik Dönem Mekânları 2015-2017 Yılları Kazı Buluntuları”. Cedrus VI, 395-433.
Özdilek B. 2019, “Letoon Teras Kazılarından Ele Geçen Amphoralar Işığında Akdeniz Ticareti Çağlar Boyunca Üretim ve Ticaret”. Ed. O. Dumankaya, Prehistoryadan Bizans Dönemi’ne/Production and Trade Through the Ages From Prehistory to the Byzantine Period. Ankara, 349-386.
Pastutmaz D. 2001, 1988-1998 Yılları arasında Bulunan Knidos Kandilleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
Pastutmaz-Sevmen D. 2005, “Knidos Dionysos Teras Stoasında Bulunan Bir Grup Kandil Işığında Romanesis Atölyesi ve Özellikleri”. Eds. M. Şahin; İ. H. Mert. Ramazan Özgan’a Armağan Festschrift für Ramazan Özgan. İstanbul, 283-290.
Uygun Ç. 2022, “Diocaesarea Doğu Nekropolis Seramikleri”. Ed. Ü. Aydınoğlu, Diocaesarea Doğu Nekropolis Mezarlar ve Buluntular, Diocaesarea Doğu Nekropolis Seramikleri. Ankara, 71-107.
Uygun Ç., B. Özdemir & T. Korkut 2023, “The Lamps Molds and Lamp Production of Tlos in Roman Period”. Olba XXXI, 149-232.
Schaeffer C. 1949, Mission de Ras Shamra, V. Ugaritica II. Nouvelles études relatives aux découvertes de Ras Shamra. Ugaritica II. Paris.
Schäfer J. 1968, Pergamenische Forschungen, Band 2, Hellenistische Keramik Aus Pergamon. Heidelberg.
Scheibler I. 1976, Kerameikos XI, Griechische Lampen. Gruyter.
Sussman 2007, Oil Lamps in the Holy Land: Saucer Lamps From the beginning to the Hellenistic period Collections of the Israel Antiquities Authority, BAR International Series 1598. Oxford.
Şengül M. 2011, Myra’nın Limanı Andriake’de Bulunan Granarium’un Müzeleştirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
Tekinalp V. M. 2000, Geç Antik Dönem Sonrasında ve Orta Çağ’da (MS. 4.-14.yy) Andriake Kenti. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Ankara.
Tuluk G. G. 2003, “İonia Bölgesi’ndeki Hellenistik Döneme Ait Kandiller”. Eds. C. Abadie-Reynal, Varia Anatolica XV, Les Ceramiques En Anatolie Aux Epoques Hellenistique et Romaine, Actes de la Table Ronde d’Istanbul, 23-24 mai 1996, Institut français d’etudes anatoliennes Georges Dumezil-İstanbul. Paris, 17-26.
Walters H. B. 1914, Catalogue of the Greek and Roman Lamps in the British Museum. London.
Yılmaz G. 2020, “Urmiye Müzesi’nde Bulunan İslami Döneme Ait Seramik Kandiller Üzerine Bir Değerlendirme”. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi 2020, 6, 25-44.
Özdilek B. 2023, “The Uncovered Oil Lamps from the Bothros of Andriake Synagogue: Hellenistic, Roman and East Roman Oil Lamps”. Phaselis IX, 87-105. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.10438283
http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.10438283
Banu ÖZDİLEK
Doç. Dr., Hatay Mustafa Kemal University, Faculty of Science and Literature, Department of Archaeology, Hatay. ozdilek.banu@gmail.com.tr | https://orcid.org/0000-0001-5803-5386