Düver Mimari Terrakottalarının Dini Kontekst Bağlamında Olası Kullanımı Üzerine Düşünceler

Düver Mimari Terrakottalarının Dini Kontekst Bağlamında Olası Kullanımı Üzerine Düşünceler

Thoughts on Possible Use of Düver’s Architectural Terracottas in a Religious Context

Tarkan KAHYA

PHASELIS III (2017) 81-118
DOI: 10.18367/Pha.17005
Geliş Tarihi: 16.12.2016 | Kabul Tarihi: 02.05.2017
Elektronik Yayın Tarihi: 05.06.2017
Telif Hakkı © PHASELIS Disiplinlerarası Akdeniz Araştırmaları Dergisi, 2017

Öz: Düver mimari terrakottaları kaçak kazılar ile gün yüzüne çıkarıldıklarından hiç biri arkeolojik katman­dan gelmemektedir. Çoğunluğu küçük parçalar halindedir, bazılarının fonksiyonları da tartışmalıdır. Buna rağmen friz levhalarının form benzerlerinin sadece Frigya Bölgesi’nde görülmesi, uzun çörtenli sima kiremitlerin yine bu bölgeden bilinmesi ve Friglere özgü baskı bezeklere sahip olmaları Düver terra­kot­taları­nın kültürel kimliğinin tespitinde önemlidir. Makale Düver terrakottalarının Frig kültür izleri taşıyan bu en önemli grubu üzerine odaklanmıştır. Matar kaya anıtlarının süslemeleri ile yakın paralellikler kuran terra­kottalar Yarım Ada’da dini bir kontekste kullanılmış olmalıdırlar. Bu paralellik, terrakottaların MÖ VI. yüzyılın ikinci çeyreğine tarihlendirilmeleri için ek kanıtlar sunar. Aynı tipte ama farklı ölçülerdeki kiremit­ler benzer çatı sistemine sahip iki dini yapının mevcudiyetinin kanıtıdırlar. Çalışma, ele alınan mimari terra­kottaların kurtarma kazılarıyla açığa çıkartılan çağdaş Ana tanrıça tapınaklarına ait olduğunu ileri sürmekte ve bu terrakottalarla kaplı yapıların antikçağdaki görünümleriyle ilgili bazı öneriler getir­mektedir. Konu salt Pisidya Bölgesi için değil, Anadolu Demir Çağı mimarlığı için de önemlidir.

Anahtar Sözcükler: Mimari terrakotta, Düver – Yarım Ada, Arkaik Tapınak, Ana tanrıça kültü, Pisidya Bölgesi

Top

Abstract: None of the architectural terracottas in Düver stem from the archaeological stratum since they were exposed by illicit excavations. The majority of them consist of small pieces, and some of them are disputable concerning their function. The similarity in form of the pendent frieze plaques and long-spouted sima tiles in the Phrygian Region and the presence of Phrygian stamped ceramics style are important in determining the cultural identity of Düver terracottas. The article focuses on the most important group of Düver terracottas carrying the Phrygian culture traces. The terracottas which closely resemble the ornaments of the Matar rock facade monuments must have been used for religious context in the Düver Peninsula. This similarity provides additional evidence for being able to date them back to the second quarter of the VIth century BC. Tiles of the same type but of different sizes are evidence of the presence of two religious buildings with similar roof systems. The study suggests that the architectural terracottas belonged to the mother goddess temples which were uncovered by rescue excavations and the appearances of these terracotta-covered structures in the Ancient Period. The issue is important not only for the Pisidia Region, but also for the Anatolian Iron Age architecture.

Keywords: Architectural terracottas, Düver – Peninsula, Archaic Tempel, Mother Goddess Cult, Pisidia Region

Åkerström 1966 Å. Åkerström, Die Architektonischen Kleinasiens. Lund 1966.
Akkurnaz 2011 S Akkurnaz, “Hacıbayramlar Buluntuları Bağlamında Arkaik Dönem Mimari Terrakottalarını Değerlendirme Yöntemleri”. 4. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu (2011) 29-45.
Akurgal 1955 E. Akurgal, Phrygische Kunst. Ankara 1955.
Akurgal 1993 E. Akurgal, Eski Çağ’da Ege ve İzmir. İzmir 1993.
Ateşlier 2006 S. Ateşlier, “A Phrygian Temple from Daskyleion”. Ed. T. Takaoğlu,  Ana­dolu Arkeolojisine Katkılar: 65. Yaşında Abdullah Yaylalı’ya sunulan Yazılar. İstanbul (2006) 132-154.
Ateşlier 2009 S. Ateşlier, “Euromos Arkaik Mimari Terrakottaları”. 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı II. Ankara (1990) 151-157.
Ateşlier 2010 S. Ateşlier, “Lidya Pişmiş Toprak Mimari Levhaları”. Ed. N. D. Cahill. Lidyalılar ve Dünyaları / The Lydians and their world. Sergi Katalogu. 19.2 – 15.5 2010. İstanbul (2010) 225-232.
Ateşlier 2011 S. Ateşlier, “The Archaic architectural terracottas from Euromos and some cult signs”. Eds. L. Karlsson & S. Carlsson. Labraunda and Karia. Uppsala (2011) 279-90.
Bakır 1997 T. Bakır, “Phryger in Daskyleion”. Frigi e frigio. Atti del Simposio inter­nazionale, Roma, 16-17 Ottobre 1995. Roma (1997) 229-238.
Bakır 2003 T. Bakır, “Daskyleion (Tyaiy Drayahya) Hellespontine Phrygia Bölgesi Akha­e­menid Satraplığı”. Anatolia 25 (2003) 1-19.
Berndt-Ersöz 2006a S Berndt-Ersöz, Phrygian Rock-Cut Shrines. Structure, Function, and Cult Practice. Leiden 2006.
Berndt-Ersöz 2006b S Berndt-Ersöz, “Kaya Anıtları. Matar’ın Tapınakları”. ArkeoAtlas 5 (2006) 34-39.
Berndt-Ersöz 2006c S Berndt-Ersöz, “Yazılıkaya, Midas’ın Kenti”. ArkeoAtlas 5 (2006) 62-69.
Betancourt 1977 P. P. Betancourt, The Aeolic Style in Architecture. A Survey of its Development in Palestine, the Halikarnassos Peninsula, and Greece, 1000-500 B.C. Princeton 1977.
Bossert 1942 H. Th. Bossert, Altanatolien. Kunst und Handwerk in Kleinasien von den Anfängen bis zum völligen Aufgehen in der griechischen Kultur. Berlin 1942.
Bossert 2000 E. M. Bossert, Die Keramik phrygischer Zeit von Boğazköy. Funde aus den Grabungskampagnen 1906, 1907, 1911, 1912, 1931-1939 und 1952-1960. Mainz am Rhein 2000.
Buzzi 1999 S. Buzzi, Die architektonischen Terrakotten aus Düver. Der archäolo­gischen Sammlung der Universität Zürich. Zürich 1999.
Chase 1950 G. H. Chase, Greek and Roman Antiquities. A Guide to the Classical Collection. Musuem of Fine Arts. Boston 1950.
Cook 1960 R. M. Cook, Greek Painted Pottery. Londra 1960.
Cook – Dupont 2003 R. M. Cook – P. Dupont, East Greek Pottery. Londra 2003.
Cummer 1970 W. W. Cummer, “Phrygian Roof Tiles in the Burdur Museum”. Anadolu XIV (1970) 29-54.
Dedeoğlu 2003 H. Dedeoğlu, The Lydians and Sardis. Ed. F. Cimok. İstanbul 2003.
Edgü 1983 F. Edgü, “The Anatolian Civilisation II. Greek/Roman/Byzantine”. Ed. F. Edgü, Ausstellung, Istanbul 22.5.-30.10.1983. İstanbul 1983.
Gabriel 1952 A. Gabriel, “Frikya’da Midas şehri kazıları”. IV. Türk Tarih Kongresi, Ankara. 10-14 Kasım 1948. Ankara (1952) 225-228.
Glendinning 1996a M. R. Glendinning, Phrygian Artitectural Terracottas at Gordion. Yayım­lanmamış Doktora Tezi. University of North Carolina at Chapel Hill 1996.
Glendinning 1996b M. R. Glendinning, “A Mid-Sixth-Century Tile Roof System at Gordion”. Hesperia 65/1 (1996) 99-119.
Glendinning 2007 M. R. Glendinning, “Frig Pişmiş Toprak Mimari Levhaları/Phrygian Architectural Terracottas”. Eds. H. Sivas & T. T. Sivas. Friglerin Gizemli, Uygarlığı. The Mysterious Civilization of the Phrygians. İstanbul (2007) 181-87.
Goldberg 1983 M. Y. Goldberg, “Greek Temples and Chinise Roofs”. AJA 87/3 (1983) 305-310.
Greenewalt 1968 Jr. C. J. Greenewalt, “Lydian Vases from Western Asia Minor”. California Studies in Classical Antiquity 1 (1968) 139-152.
Haspels 1951 Phrygie. Exploration archéologique. Tome III. La Cité de Midas ceramique et Trouvailles diverses. Paris 1951.
Haspels 1981  C. H. E. Haspels, “Midas Şehri Kazısı”. Belleten XLV/2-178 (1981) 1-3.
Held 2000  W. Held, Das Heiligtum der Athena in Milet, Milesische Forschungen Band 2. Mainz am Rhein 2000.
Hemelrijk 1984  J. M. Hemelrijk, Caeretan Hydriae. Mainz am Rhein 1984.
Hoffmann 1970 H. Hoffmann, Ten Centuries that shaped the West. Greek and Roman Art in Texas Collections. Houston 1970.
Homès-Fredericq 1968-1970  D. Homès-Fredericq, “Nieuw Kunstbesitz uit Anatolië 1960-1966”. BMusArt 40-42 (1968-1970) 9-13.
İren 2003  K. İren, Aolische Orientalisierende Keramik. İstanbul 2003.
İren 2008 K. İren, “The Necropolis of Kyme Unveiled: Some Observations on the New Finds”. Eds. İ. Delemen & S. Çokay-Kepçe & A. Özdizbay & Ö. Tural, Euergetes, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı. İstanbul (2008) 613-629.
Kahya 2012  T. Kahya, Düver Pişmiş Toprak Mimari Kaplama Levhaları ve Çatı Eleman­ları Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2012.
Kahya – Ekinci 2015  T. Kahya – H. A. Ekinci, “Temples to the Mother Goddess Discovered on the Düver Peninsula”. Adalya XVIII (2015) 45-71.
Kahya 2017 T. Kahya, “Düver Atlı-Grifon Levhası’nın İkonografisi, Tarihlendirilmesi ve Kültürel Kimliği Üzerine Düşünceler”. Cedrus V (2017) (Baskıda).
Kissas 2008 K. Kissas, Archaische Architektur der Athener Akropolis. Dachziegel-Metopen-Geisa-Akroterbasen. Wiesbaden 2008.
Knigge 1987  U. Knigge, “Ausgrabungen im Kerameikos 1983-1985”. AA 3 (1987) 481-499.
Koldewey 1891 R. Koldewey, 1891 Neandria. Berlin 1891.
Koşay 1937 H. Koşay, “Les sondages de Pazarlı”. La Turquie Kemaliste 21 (1937) 25-35.
Koşay 1938a H. Koşay, Les Fouilles de Pazarlı. Exécutées par les soins de la Société d’Histoire Turque. Une nouvelle cité Phrygienne. Communication pré­sentée au VIIIe Congrès international des Sciences historiques. Zurich, 28 Aout-4 Semptembre. İstanbul 1938.
Koşay 1938b H. Koşay, TTK Tarafından Alaca höyük Hafriyatı. 1936’daki Çalışmalara ve Keşiflere ait İlk Rapor. Ankara 1938.
Koşay 1939 H. Koşay, “Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Pazarlı Hafriyatı/Les fouilles de Pazarlı. Exécutées par les soins de la Société d’Histoire Turque”. Belleten III/9 (1939) 5-25.
Koşay 1941 H. Koşay, Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Pazarlı Hafriyatı Raporu/Les Fouilles de Pazarlı. Ankara 1941.
Kunisch 1998 H. Kunisch, Ornamente Geometrische Vasen. Ein Kompendium. Köln 1998.
Lemos 1991  A. A. Lemos, Archaic Pottery of Chios. The Decorated Styles. Vol. I-II. Oxford 1991.
Mayo 1981 M. E. Mayo, “Architectural Terra Cottas from Phrygia”. Arts in Virgina 21 (1981) 28-35.
Ohnesorg 1990  A. Ohnesorg, “Archaic Roof Tiles from Heraion on Samos”. Ed. N. A. Winter, Proceedings of the First International Conference on Archaic Greek Architectural Terracottas, December 2-4, 1988, Hesperia 59/1, (1990) 181-192.
Özgünel 1979  Ç. Özgünel, Karia Geometrik Seramiği I. Ankara 1979.
Polat 2007 G. Polat, “Daskyleion’dan Yeni bir Anadolu-Pers Steli”. Ed. İ. Delemen, The Achaemenid Impact on Local Populations and Cultures in Anatolia. İstan­bul 20-21 May 2005. İstanbul (2007) 215-217.
Prayon 1987  F. Prayon, Phrygische Plastik. Die früheisenzeitliche Bildkunst Zentral-Anatoliens und ihre Beziehungen zu Griechland und zum Algten Orient. Tübingen 1987.
Ramage 1978  A. Ramage, Lydian Houses and Architectural Terracottas. Archaeological Exploration of Sardis. Cambridge 1978.
Ratté 1994 Ch. Ratté, “Archaic Architectural Terracottas from Sector Byzfort at Sardis”. Hesperia 63 (1994) 361-390.
Rystedt 1983  E. Rystedt, Acquarossa IV. Early Etruscan Akroteria from Acquarossa and Poggi Civitate (Murlo). Stockholm 1983.
Salzmann 1982   D. Salzmann, Unterschungen zu den Antiken Kieselmosaiken von den Anfängen bis zum Beginn der Tesseratechnik. Berlin 1982.
Sams 1994   G. K. Sams, “Aspects of Early Phrygian Architecture at Gordion”. Eds. A. Çilingiroğlu & D. H. French, Anatolia Iron Ages 3. The Proceedings the third Anatolian Iron Ages Colloquium held at Van, 6-12 August 1990. Londra (1994) 211-220.
Sivas – Sivas 2007a H. Sivas – T. T. Sivas (Eds.), Friglerin Gizemli Uygarlığı. The Mysterious Civilization of the Phrygians. Sergi Katalogu. İstanbul 2007.
Sivas – Sivas 2007b   H. Sivas – T. T. Sivas, Frig Vadileri (Friglerden Türk Dönemine Uzanan Kültürel Miras). Eskişehir 2007.
Schefold 1950 K. Schefold, “Die Tonfriese von Pazarlı”. IstForsch 17 (1950) 137-148.
Tezcan 1981  B. Tezcan, “Yenidoğan Höyüğü (Tuğrul Höyük) Kazısı”. II. Kazı Sonuçları Toplantısı (1981) 43-45.
Thomas 1964/65  N. Thomas, “Recent Acquisitions by the Birmingham City Museum”. ARepLond (1964/65) 64-70.
Toksoy – Sunay 1999  S. Toksoy – M. Sunay, Adım Adım Alacahöyük. İstanbul 1999.
Touloupa 1991 E. Touloupa, “Early Bronze Sheets with figured scenes from the Acro­po­lis”. Ed. D. Buiron-Oliver, New Perspectives in Early Greek Art. London (1991) 241-271.
Türck 2004  U. Türck, “Die phrygischen Muster und ihr Weiterleben”. Boreas 27 (2004) 193-231.
Walter 1968 H. Walter, Frühe samissche Gefässe. Chronologie und Landschaftsstile Ostgriechischer Gefässe. Bonn 1968.
Warner 1994  J. L. Warner, Elmalı-Karataş II. The early Bronze Age Village of Karataş. Bryn Mawr 1994.
Winter 1993  N. A. Winter, Greek Architectural Terracottas. From the Prehistoric to the End of the Archaic Period. Oxford 1993.
Winter 1990  N. A. Winter, “Defining Regional Styles in Archaic Greek Architectural Terracottas”. Ed. N. A. Winter, Proceedings of the First International Conference on Archaic Greek Architectural Terracottas, New Jersey, December 2-4, 1988, Hesperia 59/1 (1990) 13-32.
Winter 2009  N. A. Winter, Symbols of Wealth and Power. Architectural Terracotta Decoration in Etruria & Cenral Italy, 640-510 B.C. Michigan 2009.
Wittke 2006  A. M. Wittke, “Phrygia. Kayaların Efendileri”. ArkeoAtlas 5 (2006) 8-24.
Yağcı 2001  R. Yağcı, “Soli/Pompeiopolis Kazıları 1999”. 22. Kazı Sonuçları Toplantısı II (2001) 259-272.
Yağcı 2002  R. Yağcı, “Soli/Pompeiopolis Kazıları 2000, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı I (2002) 285-294.
Young 1956 R. S. Young, “The Campaign of 1955 at Gordion”. AJA 60 (1956) 249-266.
Young 1957  R. S. Young, “Gordion 1956: Preliminary Report”. AJA 61 (1957) 319-331.
Young 1965  R. S. Young, “Early Mosaics at Gordion”. Expedition 7/3 (1965) 4-13.
Young 1978 R. S. Young, “The Phrygian Contribution”. The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Ankara-İzmir 23-3/IX/1973. Ankara (1978) 9-24.
Zaphiropoulou 2003 P. Zaphiropoulou, La ceramique melienne, Exploration archeologique de Delos. Paris 2003.

T. Kahya, “Düver Mimari Terrakottalarının Dini Kontekst Bağlamında Olası Kullanımı Üzerine Düşünceler”. Phaselis III (2017) 81-118 DOI: 10.18367/pha.17005

Kalıcı bağlantı adresi: http://dx.doi.org/10.18367/pha.17005

Tarkan KAHYA

Dr., Koç Üniversitesi  Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Merkezi (AKMED), Antalya.tkahya@ku.edu.tr