An Evaluation of Acoustics of Theaters in Antiquity
Cüneyt ÖZ
PHASELIS III (2017) 119-132
DOI: 10.18367/Pha.17006
Geliş Tarihi: 27.02.2017 | Kabul Tarihi: 30.05.2017
Elektronik Yayın Tarihi: 13.06.2017
Telif Hakkı © PHASELIS Disiplinlerarası Akdeniz Araştırmaları Dergisi, 2017
Öz: Antikçağda toplum üzerinde önemli bir yere sahip olan tiyatro sanatı, Hellenlerle birlikte, MÖ VI. ve V. yüzyılda orkestra, theatron (cavea) ve skene (sahne binası) gibi üç ana elemandan oluşan mimari bir yapıya dönüşmüştür. Arkaik Dönem’de orkestra kısmının yapılmasıyla başlayıp, Hellenistik Dönem’de gelişen tiyatro mimarisi nihai ve son şekline Roma Dönemi’nde ulaşmıştır. Hellen ve Roma tiyatroları plan olarak birbirlerinden ayrılan yönlere sahip olsa da, aslında hizmet ettikleri amaç aynıdır. Antik tiyatroların yapımında, dikkat edilerek çözümlenmesi gereken birçok konu varken, akustik de bunlardan bir tanesidir. Tiyatrolardaki akustik, ses ve duyum üzerine kuruludur. Antikçağda, günümüzdeki gibi sesi güçlendirecek ve yayılım hızını artıracak araç gereçlerin kullanımı mümkün olmamıştır. Buna rağmen tiyatrolarda akustiğin geliştirilmesi için birçok yöntem denenmiş ve uygulanmaya çalışılmıştır. Tiyatrolarda akustiğin iyi sağlanması için öncelikle tiyatro yapılacak yerin seçimi önemlidir. Sonrasında caveanın oturtulacağı yamacın eğimi, yapımında kullanılan matematiksel oranlar ve diazomanın yüksekliği, aralarına yerleştirilecek bronz ses küplerinin Aristoksenus’un müzik sistemine göre düzenlenmesi gibi daha birçok konu akustiğin iyileştirilmesine yönelik olarak tiyatrolarda uygulanmaya çalışılmıştır. Tüm bunların yanı sıra sahne binalarının gelişim süreci de tiyatro akustiğine önemli katkı sağlamıştır. Bu makalenin amacı, antikçağ tiyatrolarındaki akustiğin nasıl sağlandığını irdeleyerek, sizlere sunmaktır.
Anahtar Sözcükler: Antikçağ, Tiyatro, Ses, Harmoni, Akustik
Abstract: Performing arts, which had an essential role in the societies of antiquity, was transformed into an architectural structure, which consists of orchestra, theatron (cavea) and skene (stage structure) by the Greeks between VI. and V. centuries BC. Architectural form of theatre, which had emerged simply as orchestra in the archaic period, and developed through Hellenistic period, found its final form in the Roman period. Although architectural plans of Greek and Roman theatres vary in some ways, essentially, they both serve the same purpose. Acoustics is one of the many subjects which requires careful consideration in design of ancient theatres. Acoustics in these theatres are arranged based on sound and sense of hearing. Although, unlike today, tools of amplifying sound and its propagation velocity had not been an option, many methods had been tried and employed in order to improve the acoustic quality of theatres. Primarily, site selection for the theater is vital for the acoustic quality of the theater. Apart from this, slope of the hillside on which the cavea stand, arithmetical ratios which are used during the construction process, height of diazoma, the arrangement of bronze acoustic jars amid cavea in accordance with Aristoxenus’ musical theory were all carefully assessed and tried in order to improve the acoustic quality in theatres. Additionally, development of the stage building through time had considerably contributed to acoustic quality. This paper aims to examine how acoustic quality of theatres in antiquity was secured.
Keywords: Antiquity, Theatre, Sound, Harmony, Acoustics
Antik Kaynaklar
Vitr. de Arch. (=Vitruvius, De Architectura) Kullanılan Metin ve Çeviri: On Architecture, vols. I-II. Trans. F. Granger. London –New York 1931-1934 (The Loeb Classical Library). Vitruvius, Mimarlık Üzerine On Kitap. Çev. S. Güven, Ankara 1998.
Modern Literatür
Aykol 1986 E. Aykol, Eğitsel İletişim Ortamlarında, Ses Boyutu ve Akustiğin İşlevi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi. Eskişehir 1986.
Bakım 2014 S. Bakım, Fibonacci Dizisi ve Altın Oran’ın Müzikte Kullanımının İncelen¬mesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi. Konya 2014.
Barba Sevillano et al. 2008 A. Barba Sevillano- R. Lacatis- A. Giménez- J. Romero, “Acoustics vases in ancient theatres: disposition, analysis from the ancient tetracordal musical system”. Proc. of Acoustics’08 (2008) 4155-4160.
Baysal 2015 O. Baysal, “Kanon’un Bölünümü” yazması ve Helenistik dönemde mü¬zikbilim. International Journal of Human Science 12/1 (2015) 1350-1380.
Bingöl 2012 O. Bingöl, Bu Koca Taşları Nasıl İşlediler, Nasıl Kaldırdılar. Ankara 2012.
Boyacıoğlu 2004 F. Boyacıoğlu, “Geleneksel Tiyatro ve Uyumsuzluk Tiyatrosu”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 (2004) 205-219.
Canac 1967 F. Canac, L’acoustique des Theatres Antiques. CNRS, Paris 1967.
Chourmouziadou – Kang 2008 K. Chourmouziadou – J. Kang, “Acoustic evolution of ancient Greek and Roman theatres”. Applied Acoustics 69-6 (2008) 514-529.
Çelgin 2011 G. Çelgin, Eski Yunanca-Türkçe Sözlük. İstanbul 2011.
Çetinkaya 2010 A. Çetinkaya, Bazı Böcek Türlerinin Ses Analizleri ve Zirai Mücadelede Kullanılabilirliğinin Araştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi. Adana 2010.
Çevik et al. 2012 D. B. Çevik – E. G. Canbey – İ. Taviloğlu, “Armoni Eğitimi Neden Zordur?”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15/27 (2012) 69-83.
Declercq – Dekeyser 2007a Nico F. Declercq – Cindy S. A. Dekeyser, “Acoustic diffraction effects at the Hellenistic amphitheater of Epidaurus: Seat rows responsible for the marvelous acoustics”. J. Acoust. Soc. Am. 121/4 (2007) 2011-2022.
Declercq – Dekeyser 2007b Nico F. Declercq – Cindy S. A. Dekeyser, “The acoustics of the Hellenistic Theatre of Epidaurus: the important role of the seat rows”. Canadian Acoustics/ Acoustique canadienne 35/3 (2007) 120-121.
Dragonetti et al. 2007 Dragonetti, R., Ianniello, C., Mercogliano, F., Romano, R. D., “The Acoustics of Two Ancient Roman Theatres in Pompeii”. 19. International Congress on Acoustics, 2-7 September 2007, Madrid.
Dilmen 2004 H. Dilmen, Aspendos Antik Tiyatrosunun Mimari ve Akustik Özellikleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi. İstanbul 2004.
Eagleson 1940 H. V. Eagleson, “Architectural Acoustics”. Phylon 1/1 (1940) 35-38.
Er 2012 Y. Er, Klasik Arkeoloji Sözlüğü. Ankara 2012.
Erol 2006 H. B. Erol, İç Mekânda Malzeme Kullanımında Akustik Performans Kriterleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. İstanbul 2006.
Ferrero 2009 D. D. B. Ferrero, Batı Anadolu’nun Eski Çağ Tiyatroları. Çev. E. Özbayoğlu. İstanbul 2009.
Fossum 1926 A. Fossum, “Harmony in the Theatre at Epidauros”. American Journal of Archaeology 30/1 (1926) 70-75.
Grimal 2012 P. Grimal, Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma. İstanbul 2012.
Haddad 2008 N. A. Haddad, “Reviving the Architectural and Acoustical Theatre Heritage: the Role of ERATO Project”. CSAAR 2008B (2008) 421-434.
Irklı – Çalışkan 1990 D. Irklı – M. Çalışkan, “Acoustical Properties of Roman Theatre in Aspendos”. IAPS 11 Culture-Space-History 4 (1990) 352-361.
Irklı-Eryıldız 2006 D. Irklı-Eryıldız, “The Acoustic Properties of Ancient Theatres: Computer Simulation and Measurements”. Eds. K. Dörtlük et al., III Uluslararası Likya Sempozyumu Sempozyum Bildirileri, 07-10 Kasım 2005, Antalya (2006), 281-299.
Karatağ 2013 M. Karatağ, Klasik Arkeoloji Sözlüğü Yunan-Roma. Ankara 2013.
Knapp 2007 F. Knapp, Historic Structure Report The Hearst Greek Theatre. University of California Berkeley, California 2007.
Kontomoichos et al. 2014 F. Kontomichos – C. Papadakos – E. Georganti – T. Vovolis, “The sound effect of ancient Greek theatrical masks”. The International Computer Music Conference (ICMC) 14-20 September 2014, Athens-Greece (2014) 1444-1452.
Kurtay et al. 2008 C. Kurtay – D. I. Eryıldız – G. U. Harputlugil, “Mimar Kemaleddin Salonu Akustik Performans Değerlendirmesi ve Performans İyileştirme Önerileri”. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi 23/3 (2008) 557-568.
Mutlu 2001 B. Mutlu, Mimarlık Tarihi Ders Notları. İstanbul 2001.
Özdilek 2011 B. Özdilek, Rhodiapolis Tiyatrosu ve Lykia Tiyatroları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2011.
Özdilek 2016 B. Özdilek, “Lykia Tiyatrolarına Genel Bakış”. Cedrus IV (2016) 139-185.
Polat 2012 A. B. Polat, Tonal Armonide Gitar Müziği Odaklı Olarak Akorların Kuruluş ve Bağlantılarının Yapısal Özelliklerinin İncelenmesi. Yayım-lanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi. Edirne 2012.
Rindel 2008 J. H. Rindel, “Roman Theatres and their Acoustics”. Ed. F. Mossberg, Sounds of History, Report 6, Lund (2008) 30-42.
Sabah 2013 A. Sabah, Antik Çağ Konser Mekânlarından 20. yüzyıl Mekânsal Müzik Konser Salonlarına Müzik ve Mimarlık İlişkisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. İstanbul 2013.
Sabine 1922 W. C. Sabine, Collected Papers on Acoustics. London 1922.
Sağer – Sevgi 2011 T. Sağer – A. Sevgi, “Klasik Armoni Çözümlerinde Kullanılan Bas Şifre-leme Yöntemleri ve Derece İsimlendirmeleri”. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi 1/1 (2011) 23-36.
Thorpe 2012 M. Thorpe, Roma Mimarlığı. Çev. R. Akbulut. İstanbul 2012.
Tomlinson 2012 R. A. Tomlinson, Yunan Mimarlığı. Çev. R. Akbulut. İstanbul 2012.
Waug 2000 A. Waugh, Klasik Müzik Dinlemede Yeni Bir Yol. İstanbul 2000.
Wycherley 1991 R. E. Wycherley, Antik Çağda Kentler Nasıl Kuruldu?. Çev. N. Nirven – N. Başgelen. İstanbul 1991.
Vovolis 2009 T. Vovolis, Proposon, the acoustical mask in Greek Tragedy and in Contemporary Theatre. Stockholm 2009.
Vovolis 2011 T. Vovolis, “Mask, Actor, Theatron and Landscape in Classical Greek Theatre”. The Acoustics of Ancient Theatres Conference Patras, September 18-21 (2011).
Vovolis 2012 T. Vovolis, “Acoustical mask and sound aspects of ancient greek theatre”. Classica-Revista Brasileira de Estudos Clássicos 25-1/2 (2012) 149-173.
Yaşaroğlu 2006 K. Yaşaroğlu, Açıkhava Tiyatrolarının Akustik Açıdan Değerlendirilmesi: İstanbul Cemil Topuzlu Açıkhava Tiyatrosu Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi. İstanbul 2006.
Yılmaz 2010 Y. Yılmaz, Anadolu Antik Tiyatroları. İstanbul 2010.
Yüksel et al. 2005 Z. Yüksel – S. Erdoğan – R. Ayangil – R. Ünver – C. Binan – C. Can, “Audio-Visual Conservation and Restitütion of The Ancient Theaters and Odea in Virtual Environment: Erato Research Project”. Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi e-Dergisi Megaron 1/1 (2005) 1-8.
C. Öz, “Antikçağ Tiyatrolarında Akustik Üzerine Bir Değerlendirme”. Phaselis III (2017) 119-132 DOI: 10.18367/pha.17006
Kalıcı bağlantı adresi: http://dx.doi.org/10.18367/pha.17006
Cüneyt ÖZ
Arş. Gör., Akdeniz Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Antalya/TR. cuneyt.oz@outlook.com