Korucutepe Elit Mezarlarının Kurgan Mezarlarla İlişkilendirilme Sorunsalı
Ahmet KOCAİSPİR
https://orcid.org/0000-0003-0682-4150
Çağatay YÜCEL
https://orcid.org/0000-0002-7997-7505
PHASELIS VIII (2022) 97-107
DOI: 10.5281/zenodo.6958823
Geliş Tarihi: 07.06.2022 | Kabul Tarihi: 29.07.2022
Elektronik Yayın Tarihi: 03.08.2022
Abstract: Towards the end of the IVth millennium B.C., the communities living in the Eastern Anatolia Region went through a transformation towards an urban culture as a result of the cultural change and transformation experienced in the region. It is observed that with urbanization, privileged families and groups were formed within the cities. We see the first burial tradition of an elite class that incorporates a belief in the hereafter among the peoples of Eastern Anatolia in the elite tombs of Korucutepe, which date back to the second half of the IVth millennium B.C. In these two-chamber tombs made of adobe, numerous unique artifacts were recovered along with the deceased. Rich burial gifts reveal that a radical social and economic change took place in the region. Considering both chronological, rich grave goods and burial structures, these tombs, associated with Mesopotamia-Syria, Transcaucasia, and northeastern Iranian cultures, are understood to have unique local characteristics. However, in recent studies, these tombs have been associated especially with kurgan tombs.
Keywords: Korucutepe, Chamber Tomb, Kurgan Tomb, Elite, Eastern Anatolia-Transcaucasia
Öz: MÖ IV. binyılın sonlarına doğru Doğu Anadolu Bölgesi’nde kültürel değişim ve dönüşümün yaşanması ile birlikte bölgede yaşayan topluluklar, şehir kültürüne yönelik bir dönüşüm gerçekleştirmiştir. Şehirleşmeyle birlikte kentler içinde ayrıcalıklı ailelerin, zümrelerin oluştuğu anlaşılmaktadır. Doğu Anadolu halkları arasında bu elit sınıfın öteki dünya inancıyla bütünleşen ilk ölü gömme geleneğine, MÖ IV. binyıl ikinci yarısına tarihlenen Korucutepe’deki elit mezarlarda tanık oluyoruz. Kerpiçten örülü iki odalı bu mezarlarda, ölen kişilerle birlikte çok sayıda eşsiz eser ele geçmiştir. Zengin ölü hediyeleri bu bölgede radikal sosyal, ekonomik bir dönüşümün yaşandığını bize göstermektedir. Mezopotamya-Suriye, Transkafkasya ve Kuzeydoğu İran kültürleriyle ilişkilendirilen bu mezarların, hem kronolojik hem zengin mezar eşyaları, hem de mezar yapısı bir arada ele alındığında özgün yerel özellikler taşıdığı anlaşılmaktadır. Ancak son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalarda bu mezarlar, özellikle de kurgan mezarlarla ilişkilendirme yoluna gidilmektedir.
Anahtar sözcükler: Korucutepe, Oda Mezar, Kurgan Mezar, Elit, Doğu Anadolu-Transkafkasya
Arsebük G. 1986, Altınova’da (Elazığ) Başlangıcından İlk Tunç Çağı’nın Sonuna Kadar Kültür Silsilesi ve Sosyal Tabakalanma Sorunu”. TTK IX/1, 67-72.
Avetis P., Muradyan F. & Sargsyan G. 2010, “Early Bronze Age Burial Mounds at Talin”. Von Majkop bis Trialeti, Gewinnung und Verbreitung von Metallen und Obsidian in Kaukasien im 4-2. Jt. V. Chr., Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte, Band 13, Dr. Rudolf Habelt GmbH. Bonn, 161-165.
Aydın Tavukçu Z. & Avli A. 2021, “Neapolis Nekropolü’nden Bir Grup Altın Epistomion”. Eds. M. A. Yılmaz, B. Işıklı & M. Işıklı, Anadolu Arkeolojisiyle Harmanlanmış bir Ömür, Mehmet Karaosmanoğlu’na Armağan. Ankara, 67-90,
Burney C. 1958, “Eastern Anatolia in The Chalcolithic and Early Bronze Age”. Anatolian Studies VIII/234, 157-209.
Çiğdem S. 2014, Sosyopolitik Açıdan Urartu Öncesi Doğu Anadolu Madenciliği ve Metalürjisi. Ankara.
Darga M. 1986, “Şemsiyetepe 1984 Yılı Kazı Çalışmaları”. KST VII, 119-128.
Darga M. 1987, “Şemsiyetepe Kazıları 1985 Sezonu Sonuçları”. KST VIII/1, 157-172.
Dedabrashvili Sh. 1979, Kurgany Alazanskoy Dolinyi (Trudyi Kahetskoy Aarheologicheskoy ekspeditsii), II. Izdatelstvo “Metsniereba”. Alazani Vadisinin Kurganları (Kakhetian Arkeolojik Araştırmaları Bildirileri Kitabı). Tiflis.
Ertem H. 1982, “Korucutepe Kazısı, 1974-1975”. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları 1974-1975 Çalışmaları, 1-5.
Frangipane M. 2001, “The transition between two opposing forms of power at Arslantepe (Malatya) at the beginning of the 3rd millenium”. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 4, 1-24.
Işıklı M., U. Parlıtı & P. Teimourpour Torabi 2019, “Doğu Anadolu-Kuzeybatı İran Kura-Aras Halklarının Sosyal Yapısına Dair; Ölü Gömme Verileri Üzerine Gözlemler”. Doğudan Batıya 70. Yaşında Serap Yaylalı’ya Sunulan Yazılar. Ankara, 319-336.
Jalilov B. 2015, “Shadly Kurgan Burial Mound: Various Tribal Cultures in the Early Bronze Age, Burial Practices and World-Views”. Eds. B. Can & M. Işıklı, Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu, Bildiriler I. Cambridge Scholars Publishing, 156-167.
Kökten İ. K. 1947, “1945 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları”. Belleten XI/43, 431-472.
Marro C. 2011, “Eastern Anatolia in the Early Bronze Age”. The Oxford Handbook of Ancient Anatolia, New York, 290-313.
Palumbi G. 2008, The Red and Black Social and Cultural Interaction Between the Upper Euphrates and the Southern Caucasus Communities in the Fourth and Third Millennium BC, Studi di Preistoria Orientale (SPO) Volume 2. Roma.
Palumbi G. 2011, “The Chalcolithic of Eastern Anatolia”. The Oxford Handbook of Ancient Anatolia, New York, 205-226.
Parlıtı U. 2020, “MÖ III. Binyıl Anadolu’sunda Oda Mezar Geleneği ve Sosyo-Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi”. Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı. İstanbul, 341-357.
Parlıtı U. 2020, “The Analysis of the Burial Customs of Eastern Anatolia Region and Georgia in Kura-Araxes Period”. Tarih Boyunca Anadolu Gürcistan İlişkileri Sempozyumu. Ankara, 625-650.
Parlıtı U. & Caner, E. 2021, “Geography and Climate on the Site Selection of Archaeological Settlements: Examples from Kura-Araxes Settlements in the Upper Euphrates Malatya Basin”. Aras Türkiye Eski Yakın Doğu Araştırmaları Dergisi 3, 29-53.
Parlıtı U. & Uhri, A. 2018, “Geçmişten Bugüne Ölüm Olgusuna ve Ritüellere Bilimsel Yaklaşım”. Türkiye Bilimler Akademisi Dergisi, Tüba-Ar, Özel Sayı, 1-16.
Parlıtı U. & Yücel Ç. 2020, “Chamber Tombs in Anatolia Between The Beginning Of 3000 BC and The Beginning Of 2000 BC and Their Implications in Regional Communication”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 64, 221-241.
Parlıtı U. & Yücel Ç. 2021, “Doğu Anadolu’nun Erken Tunç Çağında Yaşanan Dönüşümün Parametreleri: Mezar Tipleri ve Ritüeller”. Anadolu’nun Eski Çağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı. İstanbul, 99-130.
Parlıtı U., Öncel K. & Yücel Ç. 2021 “Kura-Aras Kültürel Yayılımının Kuzeybatısında Körkuyular Mezarlığı”. Eds. M. A. Yılmaz, B. Işıklı & M. Işiklı, Anadolu Arkeolojisiyle Harmanlanmış bir Ömür Mehmet Karaosmanoğlu’na Armağan. Ankara, 625-648.
Poulmarc’h M. 2014, Pratiques Funéraires et Identité Biologique des Populations du Sud Caucase, du Néolithique à la fin de la Culture Kura-Araxe (6ème – 3ème millénaire av. J.-C.): Une Approche Archéo Anthropologique, Université Lumière Lyon. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Lyon.
Sagona A. 2010, “Sos Höyük, An Ancient Settlement Near Erzurum”. Eds. M. Işıklı, E. Mutlugün & M. Artu, Geçmişten Geleceğe Armağan: Arkeolojik, Kültürel ve Estetik Yansımalar. Erzurum, 42-49.
Sagona A. & Zimansky P. 2009, Ancient Turkey. Routledge World Archaeology. Routledge, London ve New York.
Sagona C. & Sagona A. 2009, “Encounters with the Divine in Late Prehistoric Eastern Anatolia and Southern Caucasus”. Eds. H. Sağlamtimur, E Abay, Z. Derin, et al., Altan Çilingiroğlu’na Armağan Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığına Adanmış bir Hayat. İstanbul, 537-563.
Shanshashvili N. 2010, “Sites of the Kura-Araxes Culture in Trialeti”. Rescue Archaeology in Georgia: The Baku-Tbilisi-Ceyhan and South Caucasian Pipelines, Georgian National Museum Otar Lordkipanidze Centre of Archaeology. Tiflis, 161-184.
Van Loon M. 1973, “The Excavations at Korucutepe, 1968-70, Preliminary Report Part I: Architecture and General Finds”. Journal of Near Eastern Studies 32/4, 357-444.
Van Loon M. 1978, Korucutepe: Final Report on the Excavations of the Universites of Chicago, California and Amsterdam in the Keban Reservoir. Eastern Anatolia 1968-1970, Vol. 2. Eds. Van Loon M. North-Holland Publishing Company, Studies in Ancient Civilization. Amsterdam, New York.
Van Loon M. & Buccelatti, G. 1969, “The 1968 Excavation at Korucutepe Near Elazığ”. Türk Arkeoloji Dergisi XVII/1, 79-82.
Van Loon M. & Guterbock, H. G. 1972a, “Korucutepe Kazısı, 1970”. Keban Projesi 1970 Çalışmaları Seri 1-3, 79- 85.
Van Loon, M. & Guterbock H. G. 1972b, “The 1970 Excavation at Korucutepe Near Elazığ”. Türk Arkeoloji Dergisi XIX/1, 127-132.
Yakar J. 1981, “The Indo-Europeans and Their Impact on Anatolian Cultural Development”. Journal of Indo- European Studies 9, 94-112.
Yakar J. 1984, “Regional and Local Schools of Metalwork in Early Bronze Age Anatolia”. Anatolian Studies 34, 64-80.
Yakar J. 1985, The Later Prehistory of Anatolia, The Late Chalcolithic and Early Bronze Age. Part I, BAR International Series: 268 (II), Oxford, London.
Kocaispir A. & Yücel Ç. 2022, “The Problem of Associating Elaziğ Korucutepe Elite Burial Chambers with Kurgan Tombs”. Phaselis VIII, 97-107. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.6958823
http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.6958823
Ahmet KOCAİSPİR
Res. Asst. Dr., Iğdır University, Faculty of Letters and Sciences, Department of History, Iğdır. ahmetkocaispir@gmail.com | https://orcid.org/0000-0003-0682-4150
Çağatay YÜCEL
Assoc. Prof. Dicle University, Faculty of Letters, Department of Archeology, Diyarbakır. cagnar21@gmail.com | https://orcid.org/0000-0002-7997-7505